II. Opinie, komentarze, rekomendacje. 2. Plany i zamierzenia MEN
Obniżenie wieku obowiązku szkolnego to nadal najważniejsza zapowiedź MEN. Mówi się o niej wiele, jednak nadal brakuje wielu szczegółowych rozstrzygnięć. A to powoduje niepokój i opór rodziców. Powstało już kilka stron internetowych, na których rodzice zbierają podpisy pod protestem i wymieniają się uwagami. Na stronie www.ratujmaluchy.pl zebrano ponad 17.000 podpisów. Rodzice zwracają uwagę na nieprzygotowane szkoły, niejasne kryteria rozdziału środków między gminy, mało czasu na przygotowanie nowych programów. Redakcja Monitora wielokrotnie zwracała uwagę na konieczność rozstrzygnięcia wszystkich wątpliwości. Pilnego wyjaśnienia wymagają następujące zagadnienia:
- Jaki będzie tryb decydowania o nauce konkretnego sześciolatka? Czy, generalnie, sześciolatki z odpowiedniej grupy wiekowej będą zapisane jako uczniowie, a rodzice będą mogli wnioskować o zwolnienie dziecka z obowiązku? Czy wniosek rodziców jest dla dyrektora wiążący? Kto pomoże rodzicom w podjęciu decyzji? Czy do pierwszej klasy mogą pójść dzieci, które nie były objęte wychowaniem przedszkolnym? Co będą robiły sześciolatki, których rodzice nie zdecydują o nauce w szkole? Czy będą miały zapewnione miejsce w przedszkolu?
- Czy standardy bazy i wyposażenie szkół podstawowych dla sześciolatków to jedynie miękkie zalecenie MEN, czy też znajdą się one w jakiś przepisach prawnych (w jakich?). Jaki będzie tryb dofinansowania gmin w zakresie bazy i wyposażenia?
- Czy reforma programowa dla klas I zostanie właściwie przygotowana? Czy wystarczy czasu na przygotowanie nowych programów, podręczników i pomocy dydaktycznych? Czy MEN planuje szkolenia dla dyrektorów szkół i nauczycieli przygotowujące ich do reformy?
- Czy została przygotowana kampania informacyjna na temat obniżenia wieku obowiązku szkolnego? Zdaniem „Monitora” powinna być to szeroka akcja informacyjno – promocyjna kierowana przede wszystkim do rodziców (może nawet imiennie, do każdego rodzica sześciolatka. W przeciwnym razie może się zdarzyć, że część rodziców w ogóle nie będzie świadoma zmian, ani swoich obowiązków z tym związanych). Również dyrektorzy przedszkoli, szkół podstawowych, nauczyciele, władze lokalne, media i ogół społeczeństwa muszą mieć dostęp do rzetelnej informacji. Czy zdaniem MEN opozycja zaakceptuje propozycję zmian? A jeśli nie, czy należy spodziewać się weta prezydenta? Gdyby tak było, zakłóciłoby to w znacznym stopniu całą organizację roku szkolnego 2009/2010.
- Kłopotliwe będzie finansowanie oświaty w roku szkolnym 2009/2010. Dopiero w maju/czerwcu dyrektorzy szkół podstawowych i władze samorządowe będą mogły oszacować liczbę dzieci w klasach I. MEN musi zatem przygotować szybki i elastyczny tryb przekazywania dotacji dla władz lokalnych. Wyjaśnienia wymaga podstawa prawna takiej decyzji. Zgodnie z ustawa o finansach jednostek samorządu terytorialnego na każdego ucznia w szkole (a sześciolatek staje się uczniem klasy I) przysługuje odpowiednia kwota subwencji.
Rok 2008 został ogłoszony Rokiem Przedszkolaka. Ministerstwo Edukacji Narodowej podkreśla wagę upowszechnienia przedszkoli i dążenia do wprowadzenia obowiązkowego wychowania przedszkolnego dla pięciolatków. Jednak bez konkretnych działań wszystkie hasła pozostaną martwe.
- W Sejmie złożony został obywatelski projekt nowelizacji ustawy o systemie oświaty. Zakłada on całkowite przejęcie finansowania przedszkoli przez budżet państwa. Taki zapis jest zbyt daleko idący, samorządy lokalne na prowadzenie przedszkoli uzyskały w 1990 roku udział w podatkach. Jednak nie można lekceważyć rzeczywistych warunków, w których działają niektóre gminy, zwłaszcza wiejskie. Bez wsparcia finansowego władze samorządowe z dochodów własnych nie są w stanie zorganizować i prowadzić przedszkoli. W takich przypadkach musi być stworzona możliwość dofinansowania najuboższych gmin jakąś formą przedszkolnej dotacji celowej.
- Objęcie wszystkich pięciolatków obowiązkowym wychowaniem przedszkolnym wymaga stworzenia właściwych warunków, w tym często wybudowania nowych przedszkoli. Bez finansowego wsparcia inwestycji (być może możliwe jest wykorzystanie środków unijnych) będzie to niemożliwe.
- Alternatywne formy wychowania przedszkolnego są dobrym sposobem uzupełnienia sieci tradycyjnych przedszkoli. Muszą one jednak zyskać poczucie stabilności, w tym jasności finansowania. MEN powinien również zadbać o przygotowanie i doskonalenie kadr dla małych przedszkoli. Rodziców – wolontariuszy trzeba zwolnić z obowiązku uzyskiwania świadectwa zdrowia, w końcu na co dzień bez żadnych zagrożeń przebywają ze swoimi dziećmi. Wymaga to pilnej zmiany rozporządzenia w sprawie alternatywnych form wychowania przedszkolnego.
- Dostęp do edukacji przedszkolnej to postulat mocno podkreślony w raporcie „Kapitał Intelektualny Polski”.
Kompleksowy program działań edukacyjnych dla dzieci od urodzenia do lat trzech. Raport „Kapitał Intelektualny Polski” zwraca uwagę na znaczenie najwcześniejszych lat życia dziecka, od momentu urodzenia. To w tym okresie rozwijają się podstawowe umiejętności i uzdolnienia dziecka, decydujące o jego późniejszym potencjalne i możliwościach. Edukacja powinna włączyć się w tworzenie możliwie najlepszych warunków najmłodszych. Konieczny jest kompleksowy, międzyresortowy program obejmujący zagadnienia zdrowia dzieci, wsparcia rodziców w ich działaniach wychowawczych, likwidowania ubóstwa, tworzenia placówek opieki (żłobków) połączonych z działaniami edukacyjnymi, wczesnego wykrywania ewentualnych problemów rozwojowych dzieci. Przykłady programów realizowanych w Wielkiej Brytanii „Centra Wczesnej Doskonałości”, czy „Pewny Start” mogą stanowić inspirację to tworzenia tego rodzaju programu w Polsce. MEN może stać się liderem działań kierowanych do najmłodszych.
Doskonalenie nauczycieli. Wg Redakcji Monitora, szczególne znaczenie ma problem przygotowania nauczycieli do reformy programowej. Bez tego zmiany podstawy programowej nie wpłynął na unowocześnię polskiej szkoły. Potrzebny jest szeroki program typu „TERM” albo „Nowa Szkoła”, który obejmie wszystkich nauczycieli nauczania zintegrowanego, a w kolejnych latach pozostałych nauczyciel. Bardzo ważne będzie doskonalenie nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych, dotychczas pozbawionych dostępu do jakichkolwiek nowoczesnych programów szkoleniowych. Programy doskonalenia powinny być przygotowane przez CODN przy wsparciu zewnętrznych ekspertów. Muszą one dotyczyć zarówno zmian programowych, jak i nowych metod nauczania, oceniania, zmian relacji uczeń – nauczyciel i nauczyciel – rodzic, zmian systemu egzaminów itp. CODN ma bogate doświadczenia w tworzeniu kaskadowych szeroko zakrojonych programów szkolących. Doskonalenie powinno być ściśle powiązane z przygotowaniem profesjonalnych materiałów i z wykorzystaniem Internetu.
System egzaminów zewnętrznych. To dziś najbardziej zagrożony element systemu edukacji. Tegoroczne błędy i nieprawidłowości nie mogą się powtórzyć. W kolejnych latach system musi działać bez zarzutu. Redakcja Monitora postuluje:
- Przeanalizowanie wszystkich procedur obowiązujących przy opracowaniu, przygotowaniu, tworzeniu i wielokrotnej kontroli wszystkich materiałów egzaminacyjnych.
- Powrót CKE do statutowych zadań związanych wyłącznie z organizacją egzaminów. Możliwie najszybsze zamkniecie, na obecnym etapie, większości realizowanych projektów unijnych i przekazanie ich instytucjom zewnętrznym. Dotyczy to zwłaszcza projektów badawczych, do wykonywania których CKE nie ma ani odpowiedniej kadry, ani doświadczenia. Obiektywne badania muszą być zewnętrzne w stosunku do badanej instytucji. Postulat dyrektora Sawickiego, aby komisja zwiększyła zatrudnienie, po to aby zajmować się projektami unijnymi wydaje się całkowicie bezzasadny. Nie można rozbudowywać instytucji nie mając fachowych kadr, a tych naprawdę nie da się pozyskać.
- Jednym z najpilniejszych zadań CKE jest przygotowanie matury z matematyki, a następnie zmian w egzaminie maturalnym. Nie wiadomo na jakim etapie jest opracowanie informatora zawierającego szczegółowy opis zakresu egzaminu, kryteriów oceniania, przykładowych zadań. Musi on zostać ogłoszony nie później niż 1 września 2008 roku.
- Niepokojące są sygnały płynące od rektorów niektórych szkół wyższych i minister Barbary Kudryckiej, o ewentualnej zamianie zasad rekrutacji na studia i daniu uczelniom możliwości prowadzenia z kandydatami rozmowy kwalifikacyjnej. Efektem takiej zmiany byłoby znaczne zmniejszenie rangi matury, a de facto powrót do egzaminów wstępnych. To zły kierunek działań. Konieczne jest uzgodnienie trwałego i stabilnego stanowiska obu resortów w tej sprawie. Warto równocześnie poszerzyć udział przedstawicieli szkół wyższych zarówno w pracach nad standardami wymagań, jak i nad opracowywaniem i przeprowadzaniem egzaminu maturalnego,
Języki obce w szkołach. Ministerstwo Edukacji Narodowej wprowadza naukę języka obcego nowożytnego od pierwszej klasy szkoły podstawowej. W tym celu zmienione zostały ramowe plany nauczania. Niestety, jakkolwiek zamysł jest chwalebny, jego realizacja stoi pod znakiem zapytania, a efekty mogą doprowadzić do pogłębiania nierówności między bogatymi a biednymi gminami, między poszczególnymi szkołami i regionami Polski.
- Największym problemem jest brak nauczycieli. Wprowadzenie obligatoryjnie języka do wszystkich szkół podstawowych wymaga kilkunastu tysięcy nowych nauczycieli i to takich, którzy przeszli kurs metodyczny w zakresie nauczania małych dzieci. Taki program realizowany jest w CODN od 10 lat z pomocą British Council, Goethe Institut i Ambasady Francuskiej, dla nauczycieli angielskiego, niemieckiego i francuskiego. I w tym czasie takie szkolenie przeszło niewiele ponad 1000 osób z tych trzech języków!
- Redakcja Monitora postuluje opracowanie narodowej strategii nauczania języków obcych. Częścią działań mogłoby być zachęcenie nauczycieli nauczania zintegrowanego do podejmowania kształcenia językowego w kolegiach – finansowanego całkowicie ze środków unijnych. Nauczyciele podejmujący takie studia otrzymywaliby laptop z dostępem do Internetu i specjalne programy do Internetowego wspomagania studiów.
- Jaki będzie tryb decydowania o nauce konkretnego sześciolatka? Czy, generalnie, sześciolatki z odpowiedniej grupy wiekowej będą zapisane jako uczniowie, a rodzice będą mogli wnioskować o zwolnienie dziecka z obowiązku? Czy wniosek rodziców jest dla dyrektora wiążący? Kto pomoże rodzicom w podjęciu decyzji? Czy do pierwszej klasy mogą pójść dzieci, które nie były objęte wychowaniem przedszkolnym? Co będą robiły sześciolatki, których rodzice nie zdecydują o nauce w szkole? Czy będą miały zapewnione miejsce w przedszkolu?
- Czy standardy bazy i wyposażenie szkół podstawowych dla sześciolatków to jedynie miękkie zalecenie MEN, czy też znajdą się one w jakiś przepisach prawnych (w jakich?). Jaki będzie tryb dofinansowania gmin w zakresie bazy i wyposażenia?
- Czy reforma programowa dla klas I zostanie właściwie przygotowana? Czy wystarczy czasu na przygotowanie nowych programów, podręczników i pomocy dydaktycznych? Czy MEN planuje szkolenia dla dyrektorów szkół i nauczycieli przygotowujące ich do reformy?
- Czy została przygotowana kampania informacyjna na temat obniżenia wieku obowiązku szkolnego? Zdaniem „Monitora” powinna być to szeroka akcja informacyjno – promocyjna kierowana przede wszystkim do rodziców (może nawet imiennie, do każdego rodzica sześciolatka. W przeciwnym razie może się zdarzyć, że część rodziców w ogóle nie będzie świadoma zmian, ani swoich obowiązków z tym związanych). Również dyrektorzy przedszkoli, szkół podstawowych, nauczyciele, władze lokalne, media i ogół społeczeństwa muszą mieć dostęp do rzetelnej informacji. Czy zdaniem MEN opozycja zaakceptuje propozycję zmian? A jeśli nie, czy należy spodziewać się weta prezydenta? Gdyby tak było, zakłóciłoby to w znacznym stopniu całą organizację roku szkolnego 2009/2010.
- Kłopotliwe będzie finansowanie oświaty w roku szkolnym 2009/2010. Dopiero w maju/czerwcu dyrektorzy szkół podstawowych i władze samorządowe będą mogły oszacować liczbę dzieci w klasach I. MEN musi zatem przygotować szybki i elastyczny tryb przekazywania dotacji dla władz lokalnych. Wyjaśnienia wymaga podstawa prawna takiej decyzji. Zgodnie z ustawa o finansach jednostek samorządu terytorialnego na każdego ucznia w szkole (a sześciolatek staje się uczniem klasy I) przysługuje odpowiednia kwota subwencji.
Rok 2008 został ogłoszony Rokiem Przedszkolaka. Ministerstwo Edukacji Narodowej podkreśla wagę upowszechnienia przedszkoli i dążenia do wprowadzenia obowiązkowego wychowania przedszkolnego dla pięciolatków. Jednak bez konkretnych działań wszystkie hasła pozostaną martwe.
- W Sejmie złożony został obywatelski projekt nowelizacji ustawy o systemie oświaty. Zakłada on całkowite przejęcie finansowania przedszkoli przez budżet państwa. Taki zapis jest zbyt daleko idący, samorządy lokalne na prowadzenie przedszkoli uzyskały w 1990 roku udział w podatkach. Jednak nie można lekceważyć rzeczywistych warunków, w których działają niektóre gminy, zwłaszcza wiejskie. Bez wsparcia finansowego władze samorządowe z dochodów własnych nie są w stanie zorganizować i prowadzić przedszkoli. W takich przypadkach musi być stworzona możliwość dofinansowania najuboższych gmin jakąś formą przedszkolnej dotacji celowej.
- Objęcie wszystkich pięciolatków obowiązkowym wychowaniem przedszkolnym wymaga stworzenia właściwych warunków, w tym często wybudowania nowych przedszkoli. Bez finansowego wsparcia inwestycji (być może możliwe jest wykorzystanie środków unijnych) będzie to niemożliwe.
- Alternatywne formy wychowania przedszkolnego są dobrym sposobem uzupełnienia sieci tradycyjnych przedszkoli. Muszą one jednak zyskać poczucie stabilności, w tym jasności finansowania. MEN powinien również zadbać o przygotowanie i doskonalenie kadr dla małych przedszkoli. Rodziców – wolontariuszy trzeba zwolnić z obowiązku uzyskiwania świadectwa zdrowia, w końcu na co dzień bez żadnych zagrożeń przebywają ze swoimi dziećmi. Wymaga to pilnej zmiany rozporządzenia w sprawie alternatywnych form wychowania przedszkolnego.
- Dostęp do edukacji przedszkolnej to postulat mocno podkreślony w raporcie „Kapitał Intelektualny Polski”.
Kompleksowy program działań edukacyjnych dla dzieci od urodzenia do lat trzech. Raport „Kapitał Intelektualny Polski” zwraca uwagę na znaczenie najwcześniejszych lat życia dziecka, od momentu urodzenia. To w tym okresie rozwijają się podstawowe umiejętności i uzdolnienia dziecka, decydujące o jego późniejszym potencjalne i możliwościach. Edukacja powinna włączyć się w tworzenie możliwie najlepszych warunków najmłodszych. Konieczny jest kompleksowy, międzyresortowy program obejmujący zagadnienia zdrowia dzieci, wsparcia rodziców w ich działaniach wychowawczych, likwidowania ubóstwa, tworzenia placówek opieki (żłobków) połączonych z działaniami edukacyjnymi, wczesnego wykrywania ewentualnych problemów rozwojowych dzieci. Przykłady programów realizowanych w Wielkiej Brytanii „Centra Wczesnej Doskonałości”, czy „Pewny Start” mogą stanowić inspirację to tworzenia tego rodzaju programu w Polsce. MEN może stać się liderem działań kierowanych do najmłodszych.
Doskonalenie nauczycieli. Wg Redakcji Monitora, szczególne znaczenie ma problem przygotowania nauczycieli do reformy programowej. Bez tego zmiany podstawy programowej nie wpłynął na unowocześnię polskiej szkoły. Potrzebny jest szeroki program typu „TERM” albo „Nowa Szkoła”, który obejmie wszystkich nauczycieli nauczania zintegrowanego, a w kolejnych latach pozostałych nauczyciel. Bardzo ważne będzie doskonalenie nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych, dotychczas pozbawionych dostępu do jakichkolwiek nowoczesnych programów szkoleniowych. Programy doskonalenia powinny być przygotowane przez CODN przy wsparciu zewnętrznych ekspertów. Muszą one dotyczyć zarówno zmian programowych, jak i nowych metod nauczania, oceniania, zmian relacji uczeń – nauczyciel i nauczyciel – rodzic, zmian systemu egzaminów itp. CODN ma bogate doświadczenia w tworzeniu kaskadowych szeroko zakrojonych programów szkolących. Doskonalenie powinno być ściśle powiązane z przygotowaniem profesjonalnych materiałów i z wykorzystaniem Internetu.
System egzaminów zewnętrznych. To dziś najbardziej zagrożony element systemu edukacji. Tegoroczne błędy i nieprawidłowości nie mogą się powtórzyć. W kolejnych latach system musi działać bez zarzutu. Redakcja Monitora postuluje:
- Przeanalizowanie wszystkich procedur obowiązujących przy opracowaniu, przygotowaniu, tworzeniu i wielokrotnej kontroli wszystkich materiałów egzaminacyjnych.
- Powrót CKE do statutowych zadań związanych wyłącznie z organizacją egzaminów. Możliwie najszybsze zamkniecie, na obecnym etapie, większości realizowanych projektów unijnych i przekazanie ich instytucjom zewnętrznym. Dotyczy to zwłaszcza projektów badawczych, do wykonywania których CKE nie ma ani odpowiedniej kadry, ani doświadczenia. Obiektywne badania muszą być zewnętrzne w stosunku do badanej instytucji. Postulat dyrektora Sawickiego, aby komisja zwiększyła zatrudnienie, po to aby zajmować się projektami unijnymi wydaje się całkowicie bezzasadny. Nie można rozbudowywać instytucji nie mając fachowych kadr, a tych naprawdę nie da się pozyskać.
- Jednym z najpilniejszych zadań CKE jest przygotowanie matury z matematyki, a następnie zmian w egzaminie maturalnym. Nie wiadomo na jakim etapie jest opracowanie informatora zawierającego szczegółowy opis zakresu egzaminu, kryteriów oceniania, przykładowych zadań. Musi on zostać ogłoszony nie później niż 1 września 2008 roku.
- Niepokojące są sygnały płynące od rektorów niektórych szkół wyższych i minister Barbary Kudryckiej, o ewentualnej zamianie zasad rekrutacji na studia i daniu uczelniom możliwości prowadzenia z kandydatami rozmowy kwalifikacyjnej. Efektem takiej zmiany byłoby znaczne zmniejszenie rangi matury, a de facto powrót do egzaminów wstępnych. To zły kierunek działań. Konieczne jest uzgodnienie trwałego i stabilnego stanowiska obu resortów w tej sprawie. Warto równocześnie poszerzyć udział przedstawicieli szkół wyższych zarówno w pracach nad standardami wymagań, jak i nad opracowywaniem i przeprowadzaniem egzaminu maturalnego,
Języki obce w szkołach. Ministerstwo Edukacji Narodowej wprowadza naukę języka obcego nowożytnego od pierwszej klasy szkoły podstawowej. W tym celu zmienione zostały ramowe plany nauczania. Niestety, jakkolwiek zamysł jest chwalebny, jego realizacja stoi pod znakiem zapytania, a efekty mogą doprowadzić do pogłębiania nierówności między bogatymi a biednymi gminami, między poszczególnymi szkołami i regionami Polski.
- Największym problemem jest brak nauczycieli. Wprowadzenie obligatoryjnie języka do wszystkich szkół podstawowych wymaga kilkunastu tysięcy nowych nauczycieli i to takich, którzy przeszli kurs metodyczny w zakresie nauczania małych dzieci. Taki program realizowany jest w CODN od 10 lat z pomocą British Council, Goethe Institut i Ambasady Francuskiej, dla nauczycieli angielskiego, niemieckiego i francuskiego. I w tym czasie takie szkolenie przeszło niewiele ponad 1000 osób z tych trzech języków!
- Redakcja Monitora postuluje opracowanie narodowej strategii nauczania języków obcych. Częścią działań mogłoby być zachęcenie nauczycieli nauczania zintegrowanego do podejmowania kształcenia językowego w kolegiach – finansowanego całkowicie ze środków unijnych. Nauczyciele podejmujący takie studia otrzymywaliby laptop z dostępem do Internetu i specjalne programy do Internetowego wspomagania studiów.
Irena Dzierzgowska, 10 sierpnia 2008
