Monitor.edu.pl / Biuletyn Kanał RSS: Monitor Edukacji

Co to jest projekt systemowy: projekty systemowe Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

Kanał RSS: Newsy edukacyjne
Pozyskiwanie finansowania zewnętrznego projektów pozostaje aktualne bez względu na perspektywę finansową, czy to poprzednią, obecną czy przyszłą. Niezwykle aktualnym pozostaje zatem również temat transparentności przeznaczania publicznych środków na cele rozwojowe, także w systemie oświaty i szkolnictwa wyższego.

Warto zatem zastanowić się:
- czy system zaproponowany w perspektywie finansowej 2007-2013, gdzie obok projektów konkursowych, indywidualnych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, istnieje możliwość realizacji projektów systemowych1 gwarantuje transparentność wydatkowania środków publicznych oraz
- czy ich wykorzystanie jest najefektywniejsze, to znaczy, czy istniejące procedury pozwalają na realizację rzeczywiście najlepszych projektów, zastosowanie najkorzystniejszych rozwiązań, najefektywniejszych społecznie i ekonomicznie?

Zgodnie z zapisami Programu Operacyjnego zaproponowana formuła wdrażania pomocy w ramach Priorytetu III „Wysoka jakość systemu oświaty” pozwala na realizację zadań publicznych w ramach projektów systemowych. Z założenia projekty systemowe w sposób bezpośredni odpowiadają warunkom Programu: tym samym, realizując własne cele pozwalają na osiągnięcie celów Programu. Poprzez powiązanie z celami strategicznymi Programu oraz powiązanie z obszarami realizowanej polityki rozwoju z wykorzystanie środków przeznaczonych na realizację Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki finansowana jest interwencja publiczna.

Opisy zarówno projektów systemowych jak i konkursowych, zawarte są we wniosku aplikacyjnym. Z tym, że wcześniej, często z inicjatywy instytucji pośredniczącej i w uzgodnieniu z przyszłym beneficjentem systemowym, projekt systemowy zapisywany jest w dokumentach strategicznych, co pozwala na zarezerwowanie kwoty przeznaczonej na jego realizację.

Zgodnie z zapisami dokumentów strategicznych wsparcie w ramach Priorytetu III obejmuje systemowe działania realizowane przez instytucje zarządzające oświatą, ukierunkowane na:
- podniesienie jakości rezultatów pracy instytucji systemu edukacji,
- ukierunkowanie kształcenia na dziedziny o znaczeniu kluczowym dla gospodarki opartej na wiedzy oraz
- dostosowanie kierunków i programów nauczania do potrzeb rynku pracy.

Priorytet ma obejmować m.in.: rozwój instrumentów służących badaniom i analizom systemu oświaty oraz realizację ogólnopolskich kampanii propagujących uczenie się przez całe życie. Przewiduje się również doskonalenie podstaw programowych w kierunku ich dostosowania do wymogów kształcenia w gospodarce opartej na wiedzy, opracowanie programów i materiałów do kształcenia w formie e-learningu oraz opracowanie innowacyjnych programów dotyczących kształcenia. Przewiduje się również stworzenie krajowego systemu kwalifikacji, który będzie stanowił aktualny opis i usystematyzowanie kompetencji i kwalifikacji występujących na rynku pracy według poziomu i zakresu kształcenia.

Z dotychczasowych doświadczeń z wdrażania projektów systemowych wynika, że przyjęte rozwiązania pozwalają na wdrażanie spójnych pod względem strategicznym przedsięwzięć. Centralne sterowanie pozwala na zachowanie spójnych celów strategicznych, za których realizację odpowiedzialne są projekty systemowe.

Propozycje projektów systemowych zgłaszane są do Planu Działania PO KL na dany rok. Umieszczenie propozycji projektu systemowego w Planie Działania nie oznacza jednak akceptacji jego realizacji.

Procedura wyboru projektów systemowych w założeniu jest podobna do procedury projektów konkursowych. Po złożeniu wniosku o dofinansowanie przeprowadzana jest ocena formalna i merytoryczna. Zasadnicza różnica polega na tym, że w formule systemowej wniosek o dofinansowanie nie zostaje odrzucony z przyczyn formalnych czy merytorycznych. Zostaje jedynie odesłany do uzupełnienia, bądź poprawy.

Zarówno ocena projektów systemowych, jak i decyzja o zatwierdzeniu do realizacji spoczywa na Instytucji Pośredniczącej, gdzie poddawane są ocenie formalnej i merytorycznej, a następnie po zatwierdzeniu do realizacji, Instytucja Zarządzająca podpisuje umowę o dofinansowanie.

30 grudnia 2011 roku Instytucja Zarządzającą Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego) zatwierdziła Plan Działania na 2012 rok dla Priorytetu III „Wysoka jakość systemu oświaty” Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013. Dokument jest dostępny na stronach internetowej www.efs.men.gov.pl w zakładce Fundusze dla oświaty, Priorytet III, Plany działania.

W Priorytecie III realizowanych jest wiele projektów mających na celu poprawę jakości kształcenia zawodowego. Realizacja zadań, mających na celu przygotowanie systemu edukacji do wyzwań, które stawia przed nim zmieniająca się sytuacja na rynku pracy, w formule projektów systemowych pozwala na zachowanie komplementarności między projektami, a tym samym powoduje efekt synergii, który prawdopodobnie byłby trudny, a nawet niemożliwy do osiągnięcia w przypadku realizacji założeń PO KL w ramach projektów konkursowych.

Wybór jednostkowych projektów w formule konkursowej, które z założenia muszą odpowiadać założeniom i celom Programu, Priorytetu, Działania pozwala natomiast na realizację rozwiązań, które w ocenie środowisk będących docelowymi adresatami opracowywanych i wdrażanych rozwiązań są optymalne. Zgodnie z założeniami strategicznymi fundusze europejskie powinny być wydatkowane jak najbliżej grup docelowych, ze względu na ich znajomość problemów i kreatywność we wdrażaniu najkorzystniejszych rozwiązań. Stąd między innymi różnica we wdrażaniu funduszy europejskich między perspektywą 2004-2006, a 2007-2013.

W przypadku projektów systemowych decentralizacja jest jednak jedynie pozorna. Zadania nadal realizowane są w zaplanowany na poziomie centralnym sposób.

Wątpliwości budzi również etyczny aspekt wdrażania projektów systemowych. Pojawiający się brak równości w traktowaniu podmiotów mogących pełnić rolę beneficjentów Programu i stawianie w uprzywilejowanej pozycji instytucji, których projekty zostają zapisane w dokumentach strategicznych, uszczuplają pulę środków dostępnych w ramach Programu w formule konkursowej.

Projekty systemowe po wpisaniu do Szczegółowego Opisu Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki podlegają ocenie formalnej i merytorycznej i dopiero po przejściu określonej procedury mogą liczyć na dofinansowanie. W praktyce dokumentacja krąży między instytucjami pośredniczącymi a beneficjentami systemowymi, aż do momentu, w którym projekt systemowy uzyska pożądany kształt.

Ten aspekt wdrażania projektów systemowych gwarantuje spójność projektów systemowych pomiędzy sobą, jednocześnie jednak nie pozwala na uwolnienie środków, w sytuacji gdy beneficjent systemowy nie jest wystarczająco zaangażowany w realizację założeń Programu i realizację projektu systemowego.

Ponadto, w przypadku formuły konkursowej, projekty zgłaszane do dofinansowania oraz wybrane do dofinansowania stanowią najefektywniejsze wykorzystanie przyznanego finansowania w celu osiągnięcia celów Programu. W przypadku projektów systemowych najważniejsze jest zrealizowanie założeń podmiotu odpowiedzialnego za realizację Programu. Jest to związane z wspomnianą już koniecznością zachowania spójności z pozostałymi projektami systemowymi.

Nierówne traktowanie beneficjentów w ramach formuły konkursowej i w ramach formuły systemowej występuje również na poziomie Programu tam, gdzie chodzi o praktyczną realizację Projektu. Zapisy w zakresie katalogu kosztów kwalifikowalnych dla danego działania, jak również planowanych do osiągnięcia rezultatów przygotowywane są często przez beneficjentów systemowych, a później włączane do dokumentów strategicznych.

Zgodnie z przyjętą praktyką i funkcjonującą formułą projektów systemowych, projekty realizowane w tej formule w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki są „szyte” na potrzeby instytucji zamawiającej i wdrażającej. Jedna pokazuje czego potrzebuje, a druga określa za ile i w jaki sposób chce zrealizować zadanie.

Pozostaje jednak pytanie, czy założeniem autorów dokumentów strategicznych było przeznaczenie finansowania na z góry określone projekty i cele, a także, czy ogólną zasadę wdrażania – wykorzystywanie potencjału grupy docelowej (który często ze względu na brak źródeł finansowania nie może zostać wykorzystany) – można ograniczać bez negatywnych skutków dla efektywności i transparentności przyjmowanych rozwiązań.

Doświadczenia z wdrażania projektów konkursowych i projektów systemowych pozwalają na stwierdzenie, że jako beneficjent systemowy jesteś traktowany w systemie wdrażania funduszy europejskich jako partner w osiągnięciu wspólnego celu. W formule konkursowej beneficjent Programu czuje się jak petent, który chcąc dostać coś za darmo (a tak naprawdę z zaangażowaniem własnych zasobów i środków) powinien spełniać każdą zachciankę donatora. I nie ma tutaj znaczenia, że na etapie konkursu pewne żądania nie były nieuświadomione. W formule systemowej na każdym etapie przygotowania i wdrażania projektów możliwe jest wprowadzanie zmian w strategicznych. Rozliczanie kosztów, osiąganie założonych rezultatów staje się możliwością, a nie koniecznością.

Zgodnie z zapisami Planu Działania na 2012 rok realizowane w ramach Priorytetu III projekty systemowe są komplementarne w stosunku do projektów powstających w ramach Priorytetu IX „Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach”. Realizowane w poszczególnych regionach programy rozwojowe służące poprawie jakości kształcenia są spójne z założeniami projektów systemowych dotyczących kształcenia dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym zdolnych (projekty systemowe MEN: Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Opracowanie i wdrożenie kompleksowego systemu pracy z uczniem zdolnym). Poprawę oferty kształcenia zawodowego oraz jej dostosowanie do potrzeb lokalnego i regionalnego rynku pracy uzupełnia szereg inicjatyw podejmowanych w ramach Priorytetu w zakresie modernizacji kształcenia zawodowego. Studia podyplomowe, kursy i szkolenia skierowane do nauczycieli, pracowników dydaktycznych placówek prowadzących kształcenie ustawiczne w formach szkolnych, jak również programy obejmujące uzupełnianie formalnych kwalifikacji nauczycieli realizowane w ramach Priorytetu IX komplementarne są w stosunku do wielu działań Priorytetu III. W ramach projektu „Wzmocnienie systemu wspierania rozwoju szkół ze szczególnym uwzględnieniem doskonalenia nauczycieli i doradztwa metodycznego” oraz jego kontynuacji: „System doskonalenia nauczycieli oparty na ogólnodostępnym kompleksowym wspomaganiu szkół” ma zostać opracowana koncepcja zmian systemu doskonalenia nauczycieli (wraz z propozycją zmian legislacyjnych w tym obszarze oraz kalkulacją finansową funkcjonowania nowego systemu) w celu kompleksowego wspierania rozwoju szkół i nauczycieli. Ponadto w 2012 roku kontynuowany jest projekt Scholaris, czyli tworzenie portalu wiedzy dla nauczycielek i nauczycieli.

Jak to już zostało powiedziane, zastosowanie formuły systemowej pozwala na komplementarność podejmowanych działań, zapobiega również sytuacji, w której zabraknie podmiotu chętnego do zaangażowania w projekt, mający ważne znaczenie strategiczne (dotyczy to zwłaszcza projektów, które ze względu na swój systemowy, globalny charakter, również w aspekcie grupy docelowej, stanowią wyzwanie i z którymi łączy się ryzyko nieosiągnięcia założonych rezultatów Programu). Wciąż jednak nie jest jasne, czy przyjęte rozwiązania, metody, a tym samym projekty są najlepsze i najefektywniejsze. Tym samym pytanie, czy w kolejnej perspektywie finansowej należy utrzymywać przyjęty w latach 2007-2013 model wdrażania funduszy europejskich, pozostaje otwarte.

Dr. Agnieszka Witecka-Majerczyk, wieloletnia pracownica Wydziału Funduszy Strukturalnych Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego

Przypisy:
1. Art. 28 ust. 1 ppkt 2 Ustawy o prowadzeniu polityki rozwoju z dnia 6 grudnia 2006 r. (Dz. U. 2006 Nr 227, poz. 1658 z późniejszymi zmianami); ustawa precyzuje, że w ramach programu operacyjnego mogą być realizowane projekty indywidualne (o strategicznym znaczeniu dla realizacji programu, wskazywane przez instytucję zarządzającą), wyłonione w trybie konkursu oraz systemowe (określone w ustawie jako „projekty polegające na realizacji zadań publicznych przez podmioty działające na podstawie odrębnych przepisów, w zakresie określonym przepisami prawa i dokumentami strategiczno-programowymi przyjętymi przez Radę Ministrów”).
Agnieszka Witecka-Majerczyk, 22 lipca 2012

Twoja opinia


Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Fundusze EOG Fundacja im. Stefana Batorego Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży