Zmieniony system nadzoru pedagogicznego i oceny jakości pracy szkoły – szanse i zagrożenia
Ostatnie miesiące w oświacie zdominowane zostały przez dyskusję na temat nadzoru pedagogicznego. Po kilku miesiącach funkcjonowania oświaty bez określenia sposobu prowadzenia nadzoru pedagogicznego z powodu opóźnienia w wydaniu nowego rozporządzenia o nadzorze pedagogicznym, rozporządzenie wreszcie się ukazało. Czy jest to istotna zmiana w systemie? Proponuję na nową sytuację prawną popatrzeć od strony nowych szans, ale także od strony zagrożeń.
1. Nadzór pedagogiczny dyrektora szkoły
Uważne czytanie rozporządzenia doprowadza do ważnej konkluzji - nadzór pedagogiczny prowadzony przez dyrektora szkoły potraktowany został jako element zarządzania szkołą. Dyrektor, zarządzając szkołą, powinien przeprowadzać ewaluację podejmowanych działań jeżeli chce być pewny, czy działania te doprowadziły do zakładanych celów. Dyrektor musi też sprawdzać, czy nauczyciele wykonują swoją pracę zgodnie z obowiązującym prawem. Każdy szef powinien również wspierać swoich pracowników w ich rozwoju.
Rozporządzenie nie określa, jak dyrektor ma te czynności wykonywać, podkreśla zatem pełną autonomię szkoły. Dyrektor szkoły niepublicznej nie prowadzi nadzoru pedagogicznego, ale to nie oznacza, że dyrektor szkoły niepublicznej nie powinien prowadzić ewaluacji podejmowanych działań, kontrolować pracy nauczycieli, czy wspierać nauczycieli w ich pracy.
Jedynym dodatkowym zadaniem dla dyrektorów szkół publicznych jest napisanie planu nadzoru pedagogicznego, co w praktyce sprowadza się do jednostronicowego dokumentu, który zawiera:
- cele, przedmiot ewaluacji wewnętrznej oraz jej harmonogram;
- tematykę i terminy przeprowadzania kontroli przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół;
- tematykę szkoleń i narad dla nauczycieli.
Prawo wymaga opisania tylko wyżej wymienionych elementów. Nie ma konieczności bardziej szczegółowego określania.
Szanse:
- doprowadzenie zmian na poziomie szkoły, zgodnie z przyjętymi zasadami;
- nadzór pedagogiczny prowadzony przez dyrektora to element zarządzania szkołą, który jest realizowany zgodnie z potrzebami szkoły;
- wypracowanie systemu przeprowadzania ewaluacji pracy dla podniesienia jakość pracy.
Zagrożenia:
- nawyki dyrektora oraz wizytatorów i próba naciągania przepisów do procedur i narzędzi stosowanych wcześniej;
- wykonywanie zadań związanych z nadzorem pedagogicznym jako zadań koniecznych ze względu na kontrolę pracy szkoły przez zewnętrzne organy, a nie jako element rozwoju szkoły;
- dokonywanie ewaluacji zagadnień, które nie są akceptowane przez nauczycieli;
- dyrektorzy decydować się będą na działania proponowane przez różne podmioty funkcjonujące na rynku oświatowym, nie zawsze wynikające z potrzeb szkoły.
2. Nadzór pedagogiczny zewnętrzny
W tym zakresie zmiany są istotniejsze i bardziej znaczące, a najważniejsze to:
- główne kierunki i sposób prowadzenia ewaluacji zewnętrznej oraz kontroli prawnej określone są przez Ministra Edukacji Narodowej - zatem nadzór prowadzi Minister przy pomocy wizytatorów zatrudnionych przez kuratora oświaty;
- inna organizacja kuratorium oświaty; nie ma już tzw. wizytatora rejonowego, który spełniał wiele ról, w tym nadzorującego i wspierającego;
- nie został określony okres w którym szkoły mają być poddane ewaluacji – z tempa przygotowań do przeprowadzania ewaluacji zewnętrznej sądzić można, że pierwsze ewaluacje całościowe nie nastąpią w najbliższym roku, a ewaluacja zewnętrzna dla wszystkich szkół nie odbędzie się szybciej, niż w ciągu najbliższych 10 lat;
- wizytator będzie przeprowadzić kontrolę w zakresie ustalonym przez Ministra, oraz w przypadkach doraźnych, np. w przypadku skargi rodziców lub informacji medialnej – w jednym i drugim przypadku musi mieć upoważnienie kuratora oświaty;
- kurator oświaty organizuje trzecią formę nadzoru pedagogicznego – wspieranie dyrektorów szkół;
- ewaluacja zewnętrzna kończy się określeniem poziomu spełniania wymagań stawianych określonych w rozporządzeniu – każde wymaganie może być realizowane na poziomie A, B, C, D lub E (litery te potrzebne są kuratorowi oświaty i Ministrowi by wiedział na jakim poziomie szkoły realizują poszczególne wymagania, dyrektorowi i rodzicom; istotne są określenia dotyczące pracy szkoły, które kryją się pod tymi literami);
- w przypadku realizacji wymagań na poziomie najniższym (niewystarczającym) w danym obszarze, dyrektor zobowiązany jest do stworzenia i wdrożenia programu naprawy, którego realizacja powinna być sprawdzona także ewaluacją zewnętrzną – w przypadku braku postępu, kurator oświaty może skierować wniosek o odwołanie dyrektora (taki wniosek będzie dla organu prowadzącego wiążący; art. 34 ust. 2 i 3 ustawy o systemie oświaty);
- w planie nadzoru pedagogicznego, kurator oświaty informuje dyrektorów szkół co będzie objęte ewaluacją zewnętrzną oraz jaki zakres pracy szkoły będzie kontrolowany.
Szanse:
- nadzór nad szkołami wolny będzie od złych praktyk stosowanych przez kuratorów oświaty w ramach nadzoru pedagogicznego sprawowanego na podstawie wcześniejszych rozporządzeń;
- zmodernizowany nadzór może stać się narzędziem do podniesienia jakości systemu oświaty;
- Minister Edukacji Narodowej będzie uzyskiwał informacje o funkcjonowaniu systemu oświaty, po zbadaniu lub skontrolowaniu określonej próby statystycznej szkół – nie będzie konieczne badanie wszystkich szkół w jednym czasie;
- powstanie grupa specjalistów do prowadzenia ewaluacji zewnętrznej pracy szkoły;
- zwiększy się autonomia szkół, a dyrektorzy staną się faktycznymi przywódcami organizacji;
- raport z ewaluacji zewnętrznej będzie pomocnym materiałem dla dyrektorów szkół przy podnoszeniu jakości jej pracy.
Zagrożenia:
- nie powstanie grupa wizytatorów, odpowiednio duża i odpowiednio dobrze przygotowana do przeprowadzania ewaluacji zewnętrznej i procedura ewaluacji zewnętrznej sprowadzi się do wcześniej przeprowadzanych wizytacji w szkołach;
- nie powstaną dobre narzędzia i procedury, potrzebne by ewaluacja zewnętrzna spełniła swoje cele;
- wizytatorzy nie znając szkoły, źle zinterpretują wyniki badań, źle określą wskaźniki dla określonych typów szkół pracujących w różnych środowiskach i źle określą poziom spełniania wymagań i ewaluacja nie spełni stawianych celów;
- po pewnych trudnościach, Minister odstąpi od proponowanych rozwiązań.
1. Nadzór pedagogiczny dyrektora szkoły
Uważne czytanie rozporządzenia doprowadza do ważnej konkluzji - nadzór pedagogiczny prowadzony przez dyrektora szkoły potraktowany został jako element zarządzania szkołą. Dyrektor, zarządzając szkołą, powinien przeprowadzać ewaluację podejmowanych działań jeżeli chce być pewny, czy działania te doprowadziły do zakładanych celów. Dyrektor musi też sprawdzać, czy nauczyciele wykonują swoją pracę zgodnie z obowiązującym prawem. Każdy szef powinien również wspierać swoich pracowników w ich rozwoju.
Rozporządzenie nie określa, jak dyrektor ma te czynności wykonywać, podkreśla zatem pełną autonomię szkoły. Dyrektor szkoły niepublicznej nie prowadzi nadzoru pedagogicznego, ale to nie oznacza, że dyrektor szkoły niepublicznej nie powinien prowadzić ewaluacji podejmowanych działań, kontrolować pracy nauczycieli, czy wspierać nauczycieli w ich pracy.
Jedynym dodatkowym zadaniem dla dyrektorów szkół publicznych jest napisanie planu nadzoru pedagogicznego, co w praktyce sprowadza się do jednostronicowego dokumentu, który zawiera:
- cele, przedmiot ewaluacji wewnętrznej oraz jej harmonogram;
- tematykę i terminy przeprowadzania kontroli przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół;
- tematykę szkoleń i narad dla nauczycieli.
Prawo wymaga opisania tylko wyżej wymienionych elementów. Nie ma konieczności bardziej szczegółowego określania.
Szanse:
- doprowadzenie zmian na poziomie szkoły, zgodnie z przyjętymi zasadami;
- nadzór pedagogiczny prowadzony przez dyrektora to element zarządzania szkołą, który jest realizowany zgodnie z potrzebami szkoły;
- wypracowanie systemu przeprowadzania ewaluacji pracy dla podniesienia jakość pracy.
Zagrożenia:
- nawyki dyrektora oraz wizytatorów i próba naciągania przepisów do procedur i narzędzi stosowanych wcześniej;
- wykonywanie zadań związanych z nadzorem pedagogicznym jako zadań koniecznych ze względu na kontrolę pracy szkoły przez zewnętrzne organy, a nie jako element rozwoju szkoły;
- dokonywanie ewaluacji zagadnień, które nie są akceptowane przez nauczycieli;
- dyrektorzy decydować się będą na działania proponowane przez różne podmioty funkcjonujące na rynku oświatowym, nie zawsze wynikające z potrzeb szkoły.
2. Nadzór pedagogiczny zewnętrzny
W tym zakresie zmiany są istotniejsze i bardziej znaczące, a najważniejsze to:
- główne kierunki i sposób prowadzenia ewaluacji zewnętrznej oraz kontroli prawnej określone są przez Ministra Edukacji Narodowej - zatem nadzór prowadzi Minister przy pomocy wizytatorów zatrudnionych przez kuratora oświaty;
- inna organizacja kuratorium oświaty; nie ma już tzw. wizytatora rejonowego, który spełniał wiele ról, w tym nadzorującego i wspierającego;
- nie został określony okres w którym szkoły mają być poddane ewaluacji – z tempa przygotowań do przeprowadzania ewaluacji zewnętrznej sądzić można, że pierwsze ewaluacje całościowe nie nastąpią w najbliższym roku, a ewaluacja zewnętrzna dla wszystkich szkół nie odbędzie się szybciej, niż w ciągu najbliższych 10 lat;
- wizytator będzie przeprowadzić kontrolę w zakresie ustalonym przez Ministra, oraz w przypadkach doraźnych, np. w przypadku skargi rodziców lub informacji medialnej – w jednym i drugim przypadku musi mieć upoważnienie kuratora oświaty;
- kurator oświaty organizuje trzecią formę nadzoru pedagogicznego – wspieranie dyrektorów szkół;
- ewaluacja zewnętrzna kończy się określeniem poziomu spełniania wymagań stawianych określonych w rozporządzeniu – każde wymaganie może być realizowane na poziomie A, B, C, D lub E (litery te potrzebne są kuratorowi oświaty i Ministrowi by wiedział na jakim poziomie szkoły realizują poszczególne wymagania, dyrektorowi i rodzicom; istotne są określenia dotyczące pracy szkoły, które kryją się pod tymi literami);
- w przypadku realizacji wymagań na poziomie najniższym (niewystarczającym) w danym obszarze, dyrektor zobowiązany jest do stworzenia i wdrożenia programu naprawy, którego realizacja powinna być sprawdzona także ewaluacją zewnętrzną – w przypadku braku postępu, kurator oświaty może skierować wniosek o odwołanie dyrektora (taki wniosek będzie dla organu prowadzącego wiążący; art. 34 ust. 2 i 3 ustawy o systemie oświaty);
- w planie nadzoru pedagogicznego, kurator oświaty informuje dyrektorów szkół co będzie objęte ewaluacją zewnętrzną oraz jaki zakres pracy szkoły będzie kontrolowany.
Szanse:
- nadzór nad szkołami wolny będzie od złych praktyk stosowanych przez kuratorów oświaty w ramach nadzoru pedagogicznego sprawowanego na podstawie wcześniejszych rozporządzeń;
- zmodernizowany nadzór może stać się narzędziem do podniesienia jakości systemu oświaty;
- Minister Edukacji Narodowej będzie uzyskiwał informacje o funkcjonowaniu systemu oświaty, po zbadaniu lub skontrolowaniu określonej próby statystycznej szkół – nie będzie konieczne badanie wszystkich szkół w jednym czasie;
- powstanie grupa specjalistów do prowadzenia ewaluacji zewnętrznej pracy szkoły;
- zwiększy się autonomia szkół, a dyrektorzy staną się faktycznymi przywódcami organizacji;
- raport z ewaluacji zewnętrznej będzie pomocnym materiałem dla dyrektorów szkół przy podnoszeniu jakości jej pracy.
Zagrożenia:
- nie powstanie grupa wizytatorów, odpowiednio duża i odpowiednio dobrze przygotowana do przeprowadzania ewaluacji zewnętrznej i procedura ewaluacji zewnętrznej sprowadzi się do wcześniej przeprowadzanych wizytacji w szkołach;
- nie powstaną dobre narzędzia i procedury, potrzebne by ewaluacja zewnętrzna spełniła swoje cele;
- wizytatorzy nie znając szkoły, źle zinterpretują wyniki badań, źle określą wskaźniki dla określonych typów szkół pracujących w różnych środowiskach i źle określą poziom spełniania wymagań i ewaluacja nie spełni stawianych celów;
- po pewnych trudnościach, Minister odstąpi od proponowanych rozwiązań.
Andrzej Pery, 7 lutego 2010
