Rzecznik Praw Obywatelskich o przedszkolach i wyrównywaniu szans
Z deklaracji Rady Ministrów wynikało, że w przyszłorocznym budżecie na prowadzenie przedszkoli ma zostać przeznaczona kwota 500 mln zł. Do tej pory nie są jednak znane założenia do ustawy przewidującej takie finansowe wsparcie – pisze Biblioteka Prawa Oświatowego. Sytuacja ta niepokoi Rzecznik Praw Obywatelskich, która wystąpiła w tej sprawie do MEN. Brak wsparcia w prowadzeniu przedszkoli – w opinii RPO – może bowiem prowadzić do dalszego narastania różnic w dostępności wczesnej edukacji, co nie sprzyja wyrównywaniu szans edukacyjnych dzieci.
W opisie wystąpienia, zamieszczonym na stronach biura Rzecznika, czytamy: „Rzecznik Praw Obywatelskich otrzymuje wiele skarg rodziców dzieci w wieku przedszkolnym, którzy wskazują na problem niedostatku miejsc w placówkach publicznych. W opinii rodziców przedszkola często w pierwszej kolejności przyjmują te dzieci, które będą korzystały z opieki w wymiarze przekraczającym bezpłatne minimum. Prowadzenie przedszkoli jest zadaniem własnym gminy. Na jego realizację jednostki samorządu terytorialnego nie otrzymują środków z budżetu państwa. Liczba miejsc w przedszkolach zależy m.in. od sytuacji finansowej jednostki samorządu terytorialnego. Mniej zamożne gminy nie mogą pozwolić sobie na zwiększenie liczby, a czasem także na utrzymanie już istniejących miejsc w przedszkolach. Wczesna nauka i opieka przedszkolna sprzyja wyrównywaniu szans edukacyjnych, dzięki czemu wszystkie dzieci, także te pochodzące ze środowisk zagrożonych wykluczeniem społecznym, mogą rozpocząć naukę w szkole z takim samym zasobem wiedzy i umiejętności. Osiągnięcie tego celu wymaga jednak stworzenia sieci przedszkoli dostosowanych do potrzeb najmniej zamożnej części społeczeństwa. Przedszkola, w których miejsca dostępne są wyłącznie dla rodzin znajdujących się dobrej sytuacji finansowej, nie tylko nie mogą spełniać opisanej funkcji, ale prowadzą wręcz do pogłębienia różnic pomiędzy rodzinami oraz między dziećmi. Różnicowanie dostępu do placówek, w zależności od stopnia zamożności gminy, prowadzi w istocie do tych samych konsekwencji. Podjęcie starań zmierzających do upowszechnienia edukacji przedszkolnej wydaje się stanowić zadanie organów centralnych państwa. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o udzielenie informacji na temat stanu prac nad ustawą przewidującą finansowe wsparcie prowadzenia przedszkoli.”
Z danych szacowanych na podstawie statystyk GUS i informacji z SIO, przytoczonych w wystąpieniu, wynika, że obecnie różnymi formami opieki przedszkolnej objętych jest około 72% dzieci w wieku 3–5 lat. Dane te uwzględniają pięciolatki, które objęte są obowiązkiem realizacji przygotowania przedszkolnego w przedszkolu lub oddziale przedszkolnym przy szkole podstawowej oraz dzieci uczęszczające do placówek niepublicznych.
Wciąż bardzo duża jest dysproporcja pomiędzy liczbą dzieci objętych wczesną edukacją w miastach (około 86%) i na wsi (około 52%). Jak zauważa RPO, wyniki egzaminów zewnętrznych wskazują, że różnice te nie tylko nie są niwelowane w toku dalszej edukacji, ale często pogłębiają się.
21 sierpnia MEN poinformowało w odpowiedzi, że poinformowała, że zgodnie z ustawą z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, dochodami własnymi jednostek samorządu terytorialnego, które mogą być wykorzystane na realizację zadania dotyczącego wychowania przedszkolnego są m.in. udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych. Nie można zatem zgodzić się ze stwierdzeniem, że na realizację tego zadania jednostki samorządu terytorialnego nie otrzymują środków z budżetu państwa. Zadania dotyczące edukacji przedszkolnej są także współfinansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Priorytetu IX POKL 2007-2013. Wsparciem może być objęte tworzenie przedszkoli (w tym uruchamianie innych form wychowania przedszkolnego) w 30% gmin z terenu województwa o najniższym w skali regionu stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej oraz tworzenie dodatkowych miejsc przedszkolnych w już istniejące przedszkolach (innych formach wychowania przedszkolnego). W celu zwiększenia możliwości wyrównywania szans edukacyjnych na obszarach wiejskich Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi zaplanował także środki na tworzenie nowych placówek przedszkolnych na obszarach wiejskich. Ministerstwo Edukacji Narodowej podjęło zaś prace nad określeniem zakresu i możliwości wsparcia finansowego gmin w realizacji zadań dotyczących wychowania przedszkolnego. Zmiana sposobu finansowania wychowania przedszkolnego poprzez objęcie tego obszaru wsparciem finansowym w formie dotacji z budżetu Państwa, wymaga przeprowadzenia wnikliwych analiz, ponieważ wiąże się ze znaczącymi zmianami w sposobie finansowania jednostek samorządu terytorialnego. Ewentualne zmiany w tym zakresie możliwe będą nie wcześniej niż od 2013 roku
www.sprawy-generalne.brpo.gov.pl, 21.08.2012, Biblioteka Prawa Oświatowego, www.brpo.gov.pl, 24.08.2012
W opisie wystąpienia, zamieszczonym na stronach biura Rzecznika, czytamy: „Rzecznik Praw Obywatelskich otrzymuje wiele skarg rodziców dzieci w wieku przedszkolnym, którzy wskazują na problem niedostatku miejsc w placówkach publicznych. W opinii rodziców przedszkola często w pierwszej kolejności przyjmują te dzieci, które będą korzystały z opieki w wymiarze przekraczającym bezpłatne minimum. Prowadzenie przedszkoli jest zadaniem własnym gminy. Na jego realizację jednostki samorządu terytorialnego nie otrzymują środków z budżetu państwa. Liczba miejsc w przedszkolach zależy m.in. od sytuacji finansowej jednostki samorządu terytorialnego. Mniej zamożne gminy nie mogą pozwolić sobie na zwiększenie liczby, a czasem także na utrzymanie już istniejących miejsc w przedszkolach. Wczesna nauka i opieka przedszkolna sprzyja wyrównywaniu szans edukacyjnych, dzięki czemu wszystkie dzieci, także te pochodzące ze środowisk zagrożonych wykluczeniem społecznym, mogą rozpocząć naukę w szkole z takim samym zasobem wiedzy i umiejętności. Osiągnięcie tego celu wymaga jednak stworzenia sieci przedszkoli dostosowanych do potrzeb najmniej zamożnej części społeczeństwa. Przedszkola, w których miejsca dostępne są wyłącznie dla rodzin znajdujących się dobrej sytuacji finansowej, nie tylko nie mogą spełniać opisanej funkcji, ale prowadzą wręcz do pogłębienia różnic pomiędzy rodzinami oraz między dziećmi. Różnicowanie dostępu do placówek, w zależności od stopnia zamożności gminy, prowadzi w istocie do tych samych konsekwencji. Podjęcie starań zmierzających do upowszechnienia edukacji przedszkolnej wydaje się stanowić zadanie organów centralnych państwa. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o udzielenie informacji na temat stanu prac nad ustawą przewidującą finansowe wsparcie prowadzenia przedszkoli.”
Z danych szacowanych na podstawie statystyk GUS i informacji z SIO, przytoczonych w wystąpieniu, wynika, że obecnie różnymi formami opieki przedszkolnej objętych jest około 72% dzieci w wieku 3–5 lat. Dane te uwzględniają pięciolatki, które objęte są obowiązkiem realizacji przygotowania przedszkolnego w przedszkolu lub oddziale przedszkolnym przy szkole podstawowej oraz dzieci uczęszczające do placówek niepublicznych.
Wciąż bardzo duża jest dysproporcja pomiędzy liczbą dzieci objętych wczesną edukacją w miastach (około 86%) i na wsi (około 52%). Jak zauważa RPO, wyniki egzaminów zewnętrznych wskazują, że różnice te nie tylko nie są niwelowane w toku dalszej edukacji, ale często pogłębiają się.
21 sierpnia MEN poinformowało w odpowiedzi, że poinformowała, że zgodnie z ustawą z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, dochodami własnymi jednostek samorządu terytorialnego, które mogą być wykorzystane na realizację zadania dotyczącego wychowania przedszkolnego są m.in. udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych. Nie można zatem zgodzić się ze stwierdzeniem, że na realizację tego zadania jednostki samorządu terytorialnego nie otrzymują środków z budżetu państwa. Zadania dotyczące edukacji przedszkolnej są także współfinansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Priorytetu IX POKL 2007-2013. Wsparciem może być objęte tworzenie przedszkoli (w tym uruchamianie innych form wychowania przedszkolnego) w 30% gmin z terenu województwa o najniższym w skali regionu stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej oraz tworzenie dodatkowych miejsc przedszkolnych w już istniejące przedszkolach (innych formach wychowania przedszkolnego). W celu zwiększenia możliwości wyrównywania szans edukacyjnych na obszarach wiejskich Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi zaplanował także środki na tworzenie nowych placówek przedszkolnych na obszarach wiejskich. Ministerstwo Edukacji Narodowej podjęło zaś prace nad określeniem zakresu i możliwości wsparcia finansowego gmin w realizacji zadań dotyczących wychowania przedszkolnego. Zmiana sposobu finansowania wychowania przedszkolnego poprzez objęcie tego obszaru wsparciem finansowym w formie dotacji z budżetu Państwa, wymaga przeprowadzenia wnikliwych analiz, ponieważ wiąże się ze znaczącymi zmianami w sposobie finansowania jednostek samorządu terytorialnego. Ewentualne zmiany w tym zakresie możliwe będą nie wcześniej niż od 2013 roku
www.sprawy-generalne.brpo.gov.pl, 21.08.2012, Biblioteka Prawa Oświatowego, www.brpo.gov.pl, 24.08.2012
A.D., 21 sierpnia 2012
Zobacz też:
RPO w obronie szkolnych stołówek (lipiec 2012)
Dla kogo miejsca w przedszkolach (marzec 2012)
...a trzylatki? (lipiec 2011)
