System egzaminów zewnętrznych – próba poprawy
Redakcja „Monitora Edukacji” z uwagą obserwuje przebieg tegorocznego sprawdzianu i egzaminu. Nie ma potrzeby przypominania wszystkich krytycznych uwag, wymieniania błędów, podkreślania pomyłek. Zarówno Ministerstwo Edukacji Narodowej, jak i Sejmowa Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży, Senacka Komisja Edukacji, Nauki i Sportu i naturalnie Centralna Komisja Egzaminacyjna i Okręgowe Komisje Egzaminacyjne są świadome popełnionych błędów. Również opinia publiczna, jak w rzadko którym roku, informowana była wielokrotnie o nieprawidłowościach przy przygotowaniu i przeprowadzeniu egzaminów.
Trzeba podkreślić, że system egzaminów zewnętrznych to jeden z najważniejszych mechanizmów zmian w oświacie, mający silny wpływ na jakość edukacji i poziom kształcenia. Pod warunkiem, że jest niezawodny. Niestety, w bieżącym roku taki nie był.
Sposób przygotowania sprawdzianu i egzaminów, tryb ich przeprowadzania, kryteria i procedury oceniania mają znaczenie dla każdego, pojedynczego ucznia szóstej klasy szkoły podstawowej, absolwenta gimnazjum i absolwenta szkoły ponadgimnazjalnej. Decydują o możliwości dalszego kształcenia. Muszą więc wzbudzać poczucie sprawiedliwości i zaufanie. Żaden uczeń nie może czuć się pokrzywdzony. Nie wolno, przy tłumaczeniu pomyłek systemu usprawiedliwiać się skalą. Za każdym wynikiem wychodzącym z komisji stoi konkretny człowiek, dla którego przekonanie o obiektywizmie, rzetelności i porównywalności rezultatów jest sprawą podstawową. Trzeba również pamiętać, że prawidłowo przeprowadzana procedura egzaminacyjna ma walor wychowawczy, błędy natomiast podważają w uczniach zaufanie do całego systemu oświaty i do działań tworzonych przez dorosłych, którzy powinni być wzorem profesjonalizmu.
Założeniem niniejszej opinii jest troska o to, aby już od kolejnego roku szkolnego 2008/2009 doprowadzić do najwyższej jakości i niezawodności systemu egzaminów. W roku 2009 wszystko, co dotyczy egzaminów musi przebiegać perfekcyjnie i bez jakichkolwiek zakłóceń.
Jesteśmy głęboko przekonani, że głównym i najważniejszym powodem problemów było upolitycznienie systemu za rządów Ministra Romana Giertycha. Krytycznie oceniamy działania byłego dyrektora Marka Legutki, który z własnej inicjatywy, albo na żądanie Romana Giertycha doprowadził do „amnestii maturalnej”. Zachwiało to na dwa lata stabilnością egzaminu maturalnego a na wiele lat obniżyło jego znaczenie i rangę. Bardzo źle również postrzegamy decyzje kadrowe Ministra Giertycha, odwołanie dwóch doświadczonych dyrektorek OKE w Łodzi i w Łomży. Redakcja „Monitora” protestowała przeciwko zawłaszczaniu komisji przez gremia partyjne, niestety bezskutecznie.
Ale to już historia. Nie warto wspominać o Ministrze Giertychu, dyrektor Legutko został odwołany. Pora przeanalizować obecną sytuację i przyjrzeć się przyczynom zapaści systemu. Zwłaszcza, że proponowane obecnie zmiany w ustawie o systemie oświaty idą w niedobrym kierunku.
I. Centralna Komisja Egzaminacyjna musi być instytucją przeznaczoną wyłącznie do przygotowywania i wspólnie z komisjami okręgowymi, przeprowadzenia sprawdzianu i egzaminów. Jej zadania muszą być jednoznacznie ustalone i mocno ograniczone. Ogromnym błędem wydaje się obecna próba poszerzenia działań CKE o całą sferę badawczą. CKE nie może badać sama siebie, nie jest również dobrym rozwiązaniem zlecenie przez Komisji badań instytucjom zewnętrznym. Każdy zleceniobiorca stara się zadowolić zleceniodawcę. Badania nad systemem egzaminów są oczywiście konieczne i muszą dotyczyć zarówno czynników zewnętrznych wpływających na wyniki uczniów, jak samych standardów, procedur, kryteriów oceniania. Muszą to jednak być badania całkowicie niezależne, zlecane przez MEN instytucjom zewnętrznym, takim jak Instytut Spraw Publicznych, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, czy inne niezależne instytucje. Autorzy prac badawczych muszą mieć prawo do stawiania niczym nieskrępowanych hipotez, nawet takich, które podważają samą istotę systemu zewnętrznych egzaminów. Przykładem może być badanie, przygotowywanego na rok 2009, egzaminu z języka obcego w gimnazjum, które powinno się rozpocząć od analizy potrzeby zorganizowania takiej formy egzaminu już w bieżącym roku szkolnym, bez doprowadzenia do ujednolicenia cyklu kształcenia języka obcego dla wszystkich uczniów. Być może poważne badanie zlecone przez MEN przyniosłoby argumenty za zmianą, czy przeniesieniem w czasie decyzji o organizowaniu tego egzaminu. Tymczasem CKE oczekuje jedynie na badanie przygotowania do egzaminu językowego. Hipoteza, że egzamin jest potrzebny została postawiona przy zleceniu badania.
Badania nad systemem egzaminów zewnętrznych muszą być całkowicie niezależne od CKE. Tylko w takim przypadku będą rzetelne i obiektywne, a równocześnie odciążą samą komicję od dodatkowych zadań.
II. Podobnym problemem jest rozszerzenie działalności CKE o projekty finansowane ze środków EFS. Komisja, w ramach priorytetu III „Wysoka jakość systemu edukacji” ma do zrealizowania 10 projektów, za łączną kwotę 188.712.254zł (w latach 2007-2008 74.687.388zł) Już samo obracanie takimi pieniędzmi stanowi ogromną dodatkową odpowiedzialność. Niektóre z projektów obejmują statutowe działania CKE i będą służyć ich wzmocnieniu, jednak wiele projektów wydajniej i efektywniej mogą zrealizować wyspecjalizowane instytucje zewnętrzne.
Projekty:
1. Badania dotyczące podnoszenia jakości narzędzi systemu egzaminów zewnętrznych.
Możliwość realizacji: instytucja zewnętrzna.
2. Badania dotyczące rozwoju metodologii szacowania wskaźnika edukacyjnej wartości dodanej (EWD).
Możliwość realizacji: instytucja zewnętrzna.
3. Badania uwarunkowań zróżnicowania wyników egzaminów zewnętrznych.
Możliwość realizacji: instytucja zewnętrzna.
4. Pilotaż nowych egzaminów maturalnych i eksternistycznych.
Możliwość realizacji: CKE.
5. Pilotaż nowych egzaminów gimnazjalnych oraz sprawdzianów w klasie VI szkoły podstawowej.
Możliwość realizacji: CKE.
6. Pilotaż nowej formuły egzaminu zawodowego.
Możliwość realizacji: patrz punkt V.
7. Budowa banku zadań.
Możliwość realizacji: instytucja zewnętrzna.
8. Opracowanie założeń Krajowego Systemu Informatycznego.
Możliwość realizacji: instytucja zewnętrzna.
9. Szkolenie pracowników i współpracowników systemu egzaminów zewnętrznych oraz rozwój współpracy międzynarodowej.
Możliwość realizacji: instytucja zewnętrzna.
10. Specjalistyczne publikacje dotyczące egzaminów zewnętrznych.
Możliwość realizacji: instytucja zewnętrzna.
Obecna sytuacja, w której CKE realizuje dziesięć dużych projektów jest niepokojąca. Oznacza ona bowiem, że większość pracowników CKE, a prawdopodobnie również OKE, poza swoimi podstawowymi zadaniami związanymi z egzaminami, uczestniczy w projektach. Jeśli tak jest istotnie, to musi się to odbywać kosztem jakości i rzetelności wykonywania podstawowej działalności pracowników. Ponownie trzeba postulować ograniczanie, a nie poszerzanie zadań komisji. Pracownicy instytucji systemu egzaminów zewnętrznych muszą się skupić na przygotowaniu i przeprowadzeniu egzaminów w najrzetelniejszy możliwie sposób. .
III. Zwiększające się zadania CKE łączą się z oczekiwaniem zwiększenia liczby etatów. Zrealizowanie tego postulatu w niewielkim stopniu wpłynie na poprawę pracy komisji. W środowisku oświatowym brakuje profesjonalnie przygotowanych kadr do obsadzenia dodatkowych stanowisk. Od zakończenia programu „Nowa Matura” w 1999 roku nie powstał żaden długoterminowy projekt kształcenia kadr do pracy w komisjach egzaminacyjnych. Takie projekty z udziałem zagranicznych ekspertów powinny być przygotowane przez MEN i uruchomione w 2009 roku przy wsparciu Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli lub uczelni wyższych.
IV. Prostym zabiegiem, które może podnieść jakość pracy Centralnej Komisji Egzaminacyjnej jest przywrócenie działalności Rady Programowej. W jej składzie muszą się znaleźć autorytety, zdolne do opracowywania strategicznych planów i nadawania kierunków rozwoju systemu egzaminów. Rada Programowa powinna również mieć znaczący wpływ na obsadę stanowiska dyrektora CKE, na bieżące monitorowanie działań komisji i na inicjowanie poważnych debat społecznych.
V. Najdalej idący i być może mocno kontrowersyjny postulat zgłaszany przez Redakcję „Monitora” dotyczy egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe. Proponujemy przeanalizowanie i rozważenie możliwości przekazania organizacji i przeprowadzenia tego egzaminu instytucjom zewnętrznym, akredytowanym przez CKE i przez nią nadzorowanym, ale posiadającym dużą autonomię. Dziś komisje przygotowują egzamin dla 75 zawodów, można przewidywać, że liczba ta będzie rosła. Związki branżowe, Izby Rzemieślnicze, silne organizacje pracodawców powinny być zainteresowane dobrym przygotowaniem pracowników, potwierdzonym rzetelnie przeprowadzonym egzaminem zewnętrznym. Proponujemy rozważyć ten projekt. Jego przyjęcie pozwoliłoby komisjom egzaminacyjnym skupić się na egzaminach ogólnokształcących i zadbać o ich rzetelność i jakość.
Sprawa jest pilna. W Senacie trwają pracę nad Ustawą z dnia 13 czerwca 2008r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, ustawy – Karta Nauczyciela oraz ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. W punkcie 6 znajduje się zapis dotyczący art. 9a ustawy o systemie oświaty. Dodaje on do zadań CKE „inicjowanie lub organizowanie badań, analiz i innowacji w dziedzinie oceniania i egzaminowania”. Proponujemy, aby Ministerstwo Edukacji Narodowej zadbało o wykreślenie tej poprawki w Senacie. Będzie to pierwszy, znaczący krok w kierunku ograniczenia zadań CKE. Zlikwidowanie całej dodatkowej działalności komisji to warunek konieczny i najprostszy, mający powstrzymać zapaść systemu. Drugiego takiego roku, jak 2008, system nie przetrzyma. Zamiany są konieczne natychmiast.
Niniejszą opinię Redakcja Monitora przekazała 1 czerwca do MEN-u, a także do Sejmowej i Senackiej Komisji Edukacji oraz do CKE.
Trzeba podkreślić, że system egzaminów zewnętrznych to jeden z najważniejszych mechanizmów zmian w oświacie, mający silny wpływ na jakość edukacji i poziom kształcenia. Pod warunkiem, że jest niezawodny. Niestety, w bieżącym roku taki nie był.
Sposób przygotowania sprawdzianu i egzaminów, tryb ich przeprowadzania, kryteria i procedury oceniania mają znaczenie dla każdego, pojedynczego ucznia szóstej klasy szkoły podstawowej, absolwenta gimnazjum i absolwenta szkoły ponadgimnazjalnej. Decydują o możliwości dalszego kształcenia. Muszą więc wzbudzać poczucie sprawiedliwości i zaufanie. Żaden uczeń nie może czuć się pokrzywdzony. Nie wolno, przy tłumaczeniu pomyłek systemu usprawiedliwiać się skalą. Za każdym wynikiem wychodzącym z komisji stoi konkretny człowiek, dla którego przekonanie o obiektywizmie, rzetelności i porównywalności rezultatów jest sprawą podstawową. Trzeba również pamiętać, że prawidłowo przeprowadzana procedura egzaminacyjna ma walor wychowawczy, błędy natomiast podważają w uczniach zaufanie do całego systemu oświaty i do działań tworzonych przez dorosłych, którzy powinni być wzorem profesjonalizmu.
Założeniem niniejszej opinii jest troska o to, aby już od kolejnego roku szkolnego 2008/2009 doprowadzić do najwyższej jakości i niezawodności systemu egzaminów. W roku 2009 wszystko, co dotyczy egzaminów musi przebiegać perfekcyjnie i bez jakichkolwiek zakłóceń.
Jesteśmy głęboko przekonani, że głównym i najważniejszym powodem problemów było upolitycznienie systemu za rządów Ministra Romana Giertycha. Krytycznie oceniamy działania byłego dyrektora Marka Legutki, który z własnej inicjatywy, albo na żądanie Romana Giertycha doprowadził do „amnestii maturalnej”. Zachwiało to na dwa lata stabilnością egzaminu maturalnego a na wiele lat obniżyło jego znaczenie i rangę. Bardzo źle również postrzegamy decyzje kadrowe Ministra Giertycha, odwołanie dwóch doświadczonych dyrektorek OKE w Łodzi i w Łomży. Redakcja „Monitora” protestowała przeciwko zawłaszczaniu komisji przez gremia partyjne, niestety bezskutecznie.
Ale to już historia. Nie warto wspominać o Ministrze Giertychu, dyrektor Legutko został odwołany. Pora przeanalizować obecną sytuację i przyjrzeć się przyczynom zapaści systemu. Zwłaszcza, że proponowane obecnie zmiany w ustawie o systemie oświaty idą w niedobrym kierunku.
I. Centralna Komisja Egzaminacyjna musi być instytucją przeznaczoną wyłącznie do przygotowywania i wspólnie z komisjami okręgowymi, przeprowadzenia sprawdzianu i egzaminów. Jej zadania muszą być jednoznacznie ustalone i mocno ograniczone. Ogromnym błędem wydaje się obecna próba poszerzenia działań CKE o całą sferę badawczą. CKE nie może badać sama siebie, nie jest również dobrym rozwiązaniem zlecenie przez Komisji badań instytucjom zewnętrznym. Każdy zleceniobiorca stara się zadowolić zleceniodawcę. Badania nad systemem egzaminów są oczywiście konieczne i muszą dotyczyć zarówno czynników zewnętrznych wpływających na wyniki uczniów, jak samych standardów, procedur, kryteriów oceniania. Muszą to jednak być badania całkowicie niezależne, zlecane przez MEN instytucjom zewnętrznym, takim jak Instytut Spraw Publicznych, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, czy inne niezależne instytucje. Autorzy prac badawczych muszą mieć prawo do stawiania niczym nieskrępowanych hipotez, nawet takich, które podważają samą istotę systemu zewnętrznych egzaminów. Przykładem może być badanie, przygotowywanego na rok 2009, egzaminu z języka obcego w gimnazjum, które powinno się rozpocząć od analizy potrzeby zorganizowania takiej formy egzaminu już w bieżącym roku szkolnym, bez doprowadzenia do ujednolicenia cyklu kształcenia języka obcego dla wszystkich uczniów. Być może poważne badanie zlecone przez MEN przyniosłoby argumenty za zmianą, czy przeniesieniem w czasie decyzji o organizowaniu tego egzaminu. Tymczasem CKE oczekuje jedynie na badanie przygotowania do egzaminu językowego. Hipoteza, że egzamin jest potrzebny została postawiona przy zleceniu badania.
Badania nad systemem egzaminów zewnętrznych muszą być całkowicie niezależne od CKE. Tylko w takim przypadku będą rzetelne i obiektywne, a równocześnie odciążą samą komicję od dodatkowych zadań.
II. Podobnym problemem jest rozszerzenie działalności CKE o projekty finansowane ze środków EFS. Komisja, w ramach priorytetu III „Wysoka jakość systemu edukacji” ma do zrealizowania 10 projektów, za łączną kwotę 188.712.254zł (w latach 2007-2008 74.687.388zł) Już samo obracanie takimi pieniędzmi stanowi ogromną dodatkową odpowiedzialność. Niektóre z projektów obejmują statutowe działania CKE i będą służyć ich wzmocnieniu, jednak wiele projektów wydajniej i efektywniej mogą zrealizować wyspecjalizowane instytucje zewnętrzne.
Projekty:
1. Badania dotyczące podnoszenia jakości narzędzi systemu egzaminów zewnętrznych.
Możliwość realizacji: instytucja zewnętrzna.
2. Badania dotyczące rozwoju metodologii szacowania wskaźnika edukacyjnej wartości dodanej (EWD).
Możliwość realizacji: instytucja zewnętrzna.
3. Badania uwarunkowań zróżnicowania wyników egzaminów zewnętrznych.
Możliwość realizacji: instytucja zewnętrzna.
4. Pilotaż nowych egzaminów maturalnych i eksternistycznych.
Możliwość realizacji: CKE.
5. Pilotaż nowych egzaminów gimnazjalnych oraz sprawdzianów w klasie VI szkoły podstawowej.
Możliwość realizacji: CKE.
6. Pilotaż nowej formuły egzaminu zawodowego.
Możliwość realizacji: patrz punkt V.
7. Budowa banku zadań.
Możliwość realizacji: instytucja zewnętrzna.
8. Opracowanie założeń Krajowego Systemu Informatycznego.
Możliwość realizacji: instytucja zewnętrzna.
9. Szkolenie pracowników i współpracowników systemu egzaminów zewnętrznych oraz rozwój współpracy międzynarodowej.
Możliwość realizacji: instytucja zewnętrzna.
10. Specjalistyczne publikacje dotyczące egzaminów zewnętrznych.
Możliwość realizacji: instytucja zewnętrzna.
Obecna sytuacja, w której CKE realizuje dziesięć dużych projektów jest niepokojąca. Oznacza ona bowiem, że większość pracowników CKE, a prawdopodobnie również OKE, poza swoimi podstawowymi zadaniami związanymi z egzaminami, uczestniczy w projektach. Jeśli tak jest istotnie, to musi się to odbywać kosztem jakości i rzetelności wykonywania podstawowej działalności pracowników. Ponownie trzeba postulować ograniczanie, a nie poszerzanie zadań komisji. Pracownicy instytucji systemu egzaminów zewnętrznych muszą się skupić na przygotowaniu i przeprowadzeniu egzaminów w najrzetelniejszy możliwie sposób. .
III. Zwiększające się zadania CKE łączą się z oczekiwaniem zwiększenia liczby etatów. Zrealizowanie tego postulatu w niewielkim stopniu wpłynie na poprawę pracy komisji. W środowisku oświatowym brakuje profesjonalnie przygotowanych kadr do obsadzenia dodatkowych stanowisk. Od zakończenia programu „Nowa Matura” w 1999 roku nie powstał żaden długoterminowy projekt kształcenia kadr do pracy w komisjach egzaminacyjnych. Takie projekty z udziałem zagranicznych ekspertów powinny być przygotowane przez MEN i uruchomione w 2009 roku przy wsparciu Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli lub uczelni wyższych.
IV. Prostym zabiegiem, które może podnieść jakość pracy Centralnej Komisji Egzaminacyjnej jest przywrócenie działalności Rady Programowej. W jej składzie muszą się znaleźć autorytety, zdolne do opracowywania strategicznych planów i nadawania kierunków rozwoju systemu egzaminów. Rada Programowa powinna również mieć znaczący wpływ na obsadę stanowiska dyrektora CKE, na bieżące monitorowanie działań komisji i na inicjowanie poważnych debat społecznych.
V. Najdalej idący i być może mocno kontrowersyjny postulat zgłaszany przez Redakcję „Monitora” dotyczy egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe. Proponujemy przeanalizowanie i rozważenie możliwości przekazania organizacji i przeprowadzenia tego egzaminu instytucjom zewnętrznym, akredytowanym przez CKE i przez nią nadzorowanym, ale posiadającym dużą autonomię. Dziś komisje przygotowują egzamin dla 75 zawodów, można przewidywać, że liczba ta będzie rosła. Związki branżowe, Izby Rzemieślnicze, silne organizacje pracodawców powinny być zainteresowane dobrym przygotowaniem pracowników, potwierdzonym rzetelnie przeprowadzonym egzaminem zewnętrznym. Proponujemy rozważyć ten projekt. Jego przyjęcie pozwoliłoby komisjom egzaminacyjnym skupić się na egzaminach ogólnokształcących i zadbać o ich rzetelność i jakość.
Sprawa jest pilna. W Senacie trwają pracę nad Ustawą z dnia 13 czerwca 2008r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, ustawy – Karta Nauczyciela oraz ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. W punkcie 6 znajduje się zapis dotyczący art. 9a ustawy o systemie oświaty. Dodaje on do zadań CKE „inicjowanie lub organizowanie badań, analiz i innowacji w dziedzinie oceniania i egzaminowania”. Proponujemy, aby Ministerstwo Edukacji Narodowej zadbało o wykreślenie tej poprawki w Senacie. Będzie to pierwszy, znaczący krok w kierunku ograniczenia zadań CKE. Zlikwidowanie całej dodatkowej działalności komisji to warunek konieczny i najprostszy, mający powstrzymać zapaść systemu. Drugiego takiego roku, jak 2008, system nie przetrzyma. Zamiany są konieczne natychmiast.
Niniejszą opinię Redakcja Monitora przekazała 1 czerwca do MEN-u, a także do Sejmowej i Senackiej Komisji Edukacji oraz do CKE.
Irena Dzierzgowska, 3 lipca 2008
