Analiza działań MEN finansowanych z EFS w 2008 roku
Niniejsza analiza obejmuje działania zapisane w Priorytecie III. Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.
PRIORYTET III. WYSOKA JAKOŚĆ EDUKACJI – ŁĄCZNIE ŚRODKI NA WSZYSTKIE LATA REALIZACJI – 240 MLN EURO
Działanie 3.1. Modernizacja systemu zarządzania i nadzoru w oświacie
Poddziałanie 3.1.1. Tworzenie warunków i narzędzi do monitorowania, ewaluacji i badań systemu oświaty
W ramach tego poddziałania realizowane będą dwa projektu:
Projekt: Opracowanie metodologii zobiektywizowanej oceny jakości pracy szkoły na różnych poziomach zarządzania. Projekt będzie realizowany w latach 2008-2010. Na realizację projektu przeznaczono ponad 6,7 mln złotych, z tego w roku 2008 – ok.2,3 mln złotych.
Uwagi do projektu:
1. Język opisu jest tak kuriozalny, że utrudnia zrozumienie, o co naprawdę chodzi. Na przykład co znaczy takie zdanie „wypracowanie narzędzia służącego do stosowania wskaźników umożliwiających dokonywanie stałej oceny wpływu podejmowanych działań edukacyjnych na jakość pracy szkoły”? Narzędzie do stosowania wskaźników? Horror.
2. Efektem działań za ponad 2 mln złotych ma być raport (albo 3 raporty), w których opisane będą: kluczowe obszary zarządzania szkołą, wskaźniki, opracowane zasady i metody skutecznego zarządzania szkołą.
3. Gdyby zlecić pojedynczemu autorowi przygotowanie książki na temat jakości pracy szkoły: obszarów, wskaźników i ewentualnych działań mających wpływ na jakość pracy szkoły, to honorarium autorskie wyniosłoby około 10.000 zł, no może 20.000. Zresztą takie książki są już opracowane. Część materiałów programu TERM-IAE, wydało CODN, który ma prawa autorskie do tych opracowań. Nawet jeśli trzeba te materiały gruntownie przeanalizować i zmienić, to i tak sensowny koszt nie powinien przekraczać kilkudziesięciu tysięcy złotych.
4. Lekko licząc, przygotowanie jednego raportu będzie kosztowało ponad 700.000 złotych. Nawet zakładając, że raport poprzedzą badania, to i tak wymieniona kwota przekracza wszelkie potrzeby. W końcu badania dotyczyć będą jakości pracy szkoły, a nie dziewiczych obszarów nad Amazonką!
Projekt: Tworzenie zaplecza badawczego i informacyjnego systemu edukacji w zakresie monitoringu, ewaluacji i badań edukacyjnych. Realizacją zajmie się FRSE. Cały projekt będzie kosztował ponad 120 mln zł, z tego w roku 2008 – 49.504.820zł.
Uwagi do projektu:
1. W edukacji brakuje badań i stałego monitorowania systemu. Dlatego działania prowadzące do tworzenia zaplecza badawczego są potrzebne. Jednak zawsze istnieje możliwość wyboru – można rozbudowywać lub powoływać nowe instytucje, albo zlecać przeprowadzanie badań instytucjom do tego powołanym. W tym wypadku MEN wybrał pierwszy sposób. Rezultatem projektu będzie więc utworzenie w Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji komórki ds. badań edukacyjnych, powołanie zespołów ds. badań, zidentyfikowanie potrzeb badawczych, nawiązanie i utrwalenie współpracy z zagranicznymi i międzynarodowymi ośrodkami badawczymi – to są działania o charakterze organizacyjnym.
2. W ramach projektu opracowana zostanie baza danych służąca zbieraniu i wyszukiwaniu informacji o krajowych badaniach oraz portal informacyjny.
3. Można się zastanawiać, czy nie taniej i efektywniej byłoby zlecić opracowanie potrzeb badawczych i przeprowadzenie badań szkołom wyższym, Polskiej Akademii Nauk lub instytutom badawczym. Koszty sprzętu, opracowania bazy danych, jej wdrożenia i stałego prowadzenia można szacować na około 20 milionów złotych (licząc bardzo rozrzutnie). Gdyby pozostałe 30 milionów złotych przekazać, przykładowo, socjologom z Uniwersytetu Warszawskiego lub PAN, wyspecjalizowanym w badaniach oświatowych, mogliby oni wykonać kilkadziesiąt, a może nawet kilkaset badań. Tymczasem zgodnie z założeniami projektu, w 2008 roku za 50 milionów złotych utworzone zostaną struktury i narzędzia badawcze. Same badania będą dopiero następnym etapem realizacji projektu. Szkoda.
Poddziałanie 3.1.2. Modernizacja systemu nadzoru pedagogicznego
W ramach tego poddziałania realizowane będą dwa projekty:
Projekt: Program wzmocnienia efektywności systemu nadzoru pedagogicznego – etap I. Projekt planowany na lata 2007-2008. Realizacja – MEN. Budżet na rok 2007/2008 – 2.740.000 zł.
Projekt: Program wzmocnienia efektywności systemu nadzoru pedagogicznego – etap II. Projekt planowany na lata 2008-2009. Realizacja – 16 Kuratoriów Oświaty. Budżet na lata 2008/2009 – 102.160.550 zł, z tego w roku 2008 – 52.030.860 zł.
Uwagi do obu projektów:
1. Rezultatem pierwszego etapu projektu ma być publikacja oraz poradnik dla osób sprawujących nadzór pedagogiczny.
2. Publikacja zawierać będzie analizę SWOT istniejącego systemu nadzoru pedagogicznego, „profil” osoby sprawującej nadzór, model struktury i organizacji nadzoru oraz metody i narzędzia sprawowania nadzoru. Można zauważyć, że ostatnia część publikacji to w zasadzie to samo opracowanie, które ma się znaleźć w raporcie będącym efektem poprzedniego projektu („Opracowanie metodologii zobiektywizowanej oceny jakości pracy szkoły”).
3. Analizę SWOT istniejącego systemu nadzoru i „profil” wizytatora można zrobić „od ręki” np. w ramach krótkich zajęć warsztatowych. Prawdę mówiąc mogłyby to być zupełnie interesujące, a nawet zabawne zajęcia, gdyby miały jakikolwiek sens. A nie mają. Po co robić analizę SWOT systemu, który ma ulec likwidacji? Rozumiem, że można najpierw tworzyć koncepcję nowego nadzoru i zastanawiać się jakie umiejętności niezbędne są dla osób, które taki nadzór sprawują. Ale pracować, za ponad 2 miliony złotych nad systemu, który ma ulec zmianie – to chyba nadmierna rozrzutność.
4. Drugi projekt, a właściwie drugi etap projektu to naprawdę niewiarygodne marnotrawstwo. Efektem jego realizacji w roku 2008 będzie „opracowanie diagnozy funkcjonowania nadzoru w poszczególnych województwach” i przeszkolenie po 5 pracowników nadzoru z poszczególnych kuratoriów, czyli razem 80 osób. I to wszystko za ponad 52 mln złotych!
5. Do ustawowych zadań ministra edukacji należy nadzór pedagogiczny nad kuratoriami oświaty. Ministerstwo taki nadzór sprawuje od lat, ma więc gotową diagnozę funkcjonowania poszczególnych kuratoriów. Nie warto na to wydawać ani złotówki.
6. Szkolenie 80 pracowników kuratoriów to także dość niezwykły zamiar. Nie wiadomo dokładnie ani czego mają się oni uczyć, ani kto będzie ich szkolił, ani w jaki sposób ich nowa wiedza przyczyni się do zmiany sposobu sprawowania nadzoru. Największą niewiadomą jest jednak to, w jaki sposób kuratoria mają zamiar wydać te 52 mln złotych. Gdyby wizytatorzy zapisali się na bardzo nawet drogie, roczne studia podyplomowe, których koszt wynosi około 10.000 złotych za semestr (!), to i tak udałoby się wydać nie więcej niż 1.600.000złotych. A gdzie pozostałe 50 milionów?
Działanie 3.2. Rozwój systemu egzaminów zewnętrznych
W ramach tego działania prowadzonych będzie 10 projektów. We wszystkich beneficjentem/projektodawcą jest CKE.
Projekt 1: Badania dotyczące podnoszenia jakości narzędzi systemu egzaminów zewnętrznych. Projekt planowany na lata 2007-2009. Budżet projektu: 3,6 mln, z tego w 2008 r. – 1.950.190 zł
Projekt 2: Badania dotyczące rozwoju metodologii szacowania wskaźnika edukacyjnej wartości dodanej (EWD). Projekt planowany na lata 2007-2013. Budżet projektu: prawie 11 mln zł, z tego w 2008 roku – 2.694.000 zł.
Projekt 3: Badania uwarunkowań zróżnicowania egzaminów zewnętrznych. Projekt planowany na lata 2007-2010. Budżet projektu: 16,6 mln, z tego w 2008 roku. – 4.414.300 zł.
Projekt 4: Pilotaż nowych egzaminów maturalnych i eksternistycznych. Projekt planowany na lata 2007-2010. Budżet projektu: 113,5 mln, z tego w 2008 r. – 37.353.840 zł.
Projekt 5: Pilotaż nowych egzaminów gimnazjalnych oraz sprawdzianu w klasie VI. Projekt planowany na lata 2007-2009. Budżet projektu: ok. 19 mln, z tego 3.819.100 w 2008 roku.
Projekt 6: Pilotaż nowej formuły egzaminu zawodowego. Projekt planowany na lata 2007-2008. Budżet projektu: 4,7 mln, z tego w 2008 roku – 4.306.500 zł.
Projekt 7: Budowa banków zadań. Projekt planowany na lata 2007-2009. Budżet projektu 5 mln, z tego w 2008 roku. – 843.700 zł.
Projekt 8: Opracowanie założeń Krajowego Systemu Informatycznego. Projekt planowany na lata 2007-2008. Budżet projektu: 4,6 mln, z tego 4.414.000 zł w 2008 roku.
Projekt 9: Szkolenia pracowników i współpracowników systemu egzaminów zewnętrznych oraz rozwój współpracy międzynarodowej, w tym realizacja projektów ponadnarodowych. Projekt planowany na lata 2007-2008. Budżet projektu: 9,5 mln, z tego 7.416.000 w 2008 roku.
Projekt 10: Specjalistyczne publikacje dotyczące egzaminów zewnętrznych. Projekt planowany na lata 2007-2008. Budżet 1,8 mln, z tego 1.337.650 zł w 2008 roku.
Uwagi do projektów:
1. System egzaminów zewnętrznych wymaga wsparcia. Dobrze się więc stało, że otrzyma możliwość korzystania ze środków UE. Jednak szczegółowa analiza prowadzi do wielu wątpliwości.
2. Centralna Komisja Egzaminacyjna będzie w latach 2008-2010 dysponowała dodatkową (poza własnym budżetem) astronomiczną kwotą prawie190 milionów złotych, z tego w 2008 roku – 68.549.280 zł. Wydaje się oczywiste, że sama komisja Centralna, a nawet łącznie z komisjami okręgowymi, nie będzie w stanie rozsądnie wydać takiej kwoty. Czy, kiedy i według jakich procedur wyłaniani będą wykonawcy planowanych działań? Wydanie tych pieniędzy w ciągu roku oznacza wydatkowanie około 5,7 mln zł miesięcznie. Przyjmując, że około 70% środków przeznaczonych będzie na wynagrodzenia, a płaca każdego fachowca zatrudnionego przy tych projektach wynosić będzie 10.000 zł miesięcznie CKE musiałaby znaleźć prawie 400 osób. Czy w ogóle mamy w oświacie tak liczną kadrę fachowców, których praca jest warta takich zarobków?
3. Wśród oczekiwanych rezultatów jest wiele badań np.: „Pilotaż badań EWE w 20 szkołach”, „Wykonane badania z zakresu pogłębiania wiedzy o rozwoju edukacyjnym uczniów w polskim systemie oświaty”, „Wykonane badania z zakresu uwarunkowań indywidualnych, środowiska rodzinnego, szkolnego, oraz sytuacji okołoegzaminacyjnej”, „Wykonane badanie o charakterze socjologicznym dotyczące eksternistycznego egzaminu”, „Przeprowadzenie badań z zakresu stworzenia i przetestowania modeli szacowania EWD, badania ich trafności oraz monitorowania skutków wprowadzenia metody DEW”, „Wykonane 2 badania z zakresu uwarunkowań zróżnicowania wyników egzaminów zewnętrznych”. To tylko przykłady. Jednak już one wskazują, że zadania realizowane w działaniu 3.2 pokrywają się częściowo z działaniami 3.1.1.
4. Wśród działań projektu 4 znajduje się bardzo interesujący zapis „Przeprowadzenie pilotażu oraz próbnego egzaminu z filozofii oraz religii.” Oczekiwane rezultaty w 2008 r. to „Pilotażowy egzamin z filozofii i religii przeprowadzony w ok. 50 szkołach dla ok. 1000 uczniów. Raport wyniku pilotażowego egzaminu”.
5. Koszty niektórych działań wydają się bardzo rozrzutne, chociaż ogólny zapis projektów nie pozwala na konkretne ich oszacowanie. Np. rezultaty drugiego projektu to pilotaż badań EWD w 20 szkołach, badanie z zakresu integrowania egzaminacyjnych baz danych, badanie z zakresu pogłębienia wiedzy o rozwoju edukacyjnym uczniów w polskim systemie oświaty, badanie z zakresu uwarunkowań indywidualnych, rodzinnych, szkolnych i innych. W rezultacie powstaną 4 raporty za łączną kwotę prawie 11 mln zł. To oznacza prawie 3 mln złotych za badanie i raport! Czy nie za dużo?
6. Główne zadania CKE określone są w ustawie o systemie oświaty. Wśród wielu innych jest tam zapis „inspirowanie badań naukowych i innowacji w dziedzinie oceniania i egzaminowania”. Nie ma więc możliwości bezpośredniego prowadzenia badań przez CKE. Taki zapis ustawowy nie jest przypadkowy. Badanie systemu egzaminów przez samą komisję nie miałoby obiektywnego charakteru. Co równie ważne, komisja nie powinna podejmować się dodatkowych zadań, bo i tak ma ogrom odpowiedzialności związanej z opracowywaniem, organizowaniem i przeprowadzaniem egzaminów.
7. Wreszcie pewien niepokój budzi podejrzenie, że przy realizacji projektów zatrudnieni będą pracownicy centralnej i okręgowych komisji egzaminacyjnych. Słusznie, bo to oni są najwyższej klasy specjalistami w sprawie systemu egzaminów zewnętrznych. Czy jednak nie będzie to prowadziło do podwójnego wynagradzania za działania, które przecież najczęściej są statutowymi zadaniami komisji, opłacanymi z budżetu? Czy uda się zachować przejrzystość i jasne zasady przydzielania dodatkowych zadań i wynagradzania pracownikom CKE i OKE? A to jest wyjątkowo ważne dla autorytetu tych instytucji.
Działanie 3.3. Poprawa jakości kształcenia
Poddziałanie 3.3.1. Efektywny system kształcenia i doskonalenia nauczycieli
Tytuł projektu: Ujednolicenie systemu akredytacji placówek doskonalenia nauczycieli Projekt planowany na lata 2008-2013. Beneficjent: MEN. Budżet projektu: ok. 26 mln, z tego w 2008 roku – 200.000 zł.
Uwagi do projektu:
1. W roku 2008 ma zostać przeprowadzona analiza systemu akredytacji placówek doskonalenia. Zaplanowane 200 tys. złotych, to może niezbyt duża kwota, ale i tego szkoda. Zwłaszcza, że w latach następnych, ponad 25 mln złotych ma być przeznaczone na nowy system akredytacji placówek doskonalenia! Te wydatki wydają się całkowicie bezzasadne.
2. Doskonalenie nauczycieli powinien regulować rynek. Istnieje bardzo wiele uczelni wyższych, publicznych i niepublicznych placówek doskonalenia, które oferują różnorodne formy rozwoju. O tym, która z tych form jest najlepsza decydować muszą sami nauczyciele. Akredytacja zawsze obejmuje jedynie czynniki organizacyjne i nie dotyka nawet jakości i przydatności samych szkoleń. Nauczyciele to ludzie dorośli i świadomi, mogą swobodnie decydować o swoich potrzebach rozwojowych.
3. Środki zapisane na realizację tego projektu powinny zostać przeznaczone na konkretne działania związane z doskonaleniem nauczycieli, np. z przygotowaniem ich do obniżenia wieku szkolnego. Dobrze byłoby również, aby środki te były dzielone w drodze konkursu.
Poddziałanie 3.3.2. Efektywny system kształcenia i doskonalenia nauczycieli
Projekty konkursowe, które mają prowadzić do uruchomienia nowego typu studiów podyplomowych przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela przedmiotów zawodowych. 5.510.000 zł.
Uwagi:
Zupełnie niezrozumiałe jest podwójne ograniczenie dotyczące tych konkursów. Po pierwsze, dlaczego mają to być jedynie studia podyplomowe, a nie inne formy kształcenia i doskonalenia? A po drugie, dlaczego mają dotyczyć jedynie nauczycieli przedmiotów zawodowych?
Poddziałanie 3.3.3. Modernizacja treści i metod kształcenia
Tytuł projektu: Doskonalenie podstaw programowych ukierunkowanych na zapewnienie zgodności kształcenia z wymogami gospodarki opartej na wiedzy. Projekt planowany na lata 2008-2010. Beneficjent: MEN. Budżet projektu: ok. 15 mln, z tego 1.750.000 zł. w 2008 roku.
Uwagi do projektu:
1. Zmiana podstawy programowej to bezsprzecznie jedno z najważniejszych zadań MEN. Nie ma wątpliwości, że warto prace nad podstawą wspierać środkami z EFS. Pytanie jednak, czy koszt 15 milionów złotych nie jest przeszacowany? Profesor Krzysztof Konarzewski, który ma największe doświadczenie w pracy nad podstawą dysponował kwotą około 120 tys. zł na przeprowadzenie badań i wydanie drukiem ekspertyzy o obowiązującej podstawie i około 300 tysięcy zł. na opracowanie i wydrukowanie projektu. Były to bardzo skromne środki. Jak sam pisze „Ciągle musiałem się ograniczać.(...) Trzeba dodać, że końcowy projekt miał się stać przedmiotem narodowej debaty. Na to też potrzebne by były pieniądze. Jakie – to zależy od rozmachu debaty. Gdybym mógł wysłałbym egzemplarz projektu i zaproszenie do debaty do wszystkich szkół w Polsce (to już co najmniej 300 tys. zł) zwołał kilka konferencji, opłacił administratora forum internetowego, no i poniósł koszty rewizji projektu. Żeby nie oszczędzać na wszystkim, musiałbym mieć milion. Za 2,2 miliona wykonałbym całe zadanie. Ponieważ jest inflacja (od 2003 roku około 15%), dziś wydałbym na to 2,6 miliona”.
2. Może więc warto zaoszczędzić nieco z tych piętnastu milionów złotych i przenieść trochę środków na działania związane z doskonaleniem nauczycieli i uczeniem ich innych metod nauczania i oceniania. Bez tego nowa podstawa programowa niewiele zmieni szkolną rzeczywistość.
Tytuł projektu: Opracowanie innowacyjnych programów nauczania w szkołach należących do polskiego systemu oświaty, których siedziba znajduje się poza granicami Polski. Projekt planowany na lata 2008-2010. Beneficjent: Zespół Szkół dla Dzieci Obywateli Polskich Czasowo Przebywających za Granicą. Budżet projektu: 3,7 mln, z tego 262.481 w roku 2008.
Uwaga:
1. Oba projekty poddziałania 3.3.3. powinny zostać połączone. Podstawa programowa nieco okrojona na pewno będzie pasowała do szkół za granicą. Można swobodnie zaoszczędzić te 3,7 mln. złotych.
2. Zespół Szkół dla Dzieci Obywateli Polskich Czasowo Przebywających za Granicą nie ma ekspertów, którzy mogliby realizować projekt.
Poddziałanie 3.3.4. Modernizacja treści i metod kształcenia
Projekty konkursowe. Ponadregionalne programy rozwijania umiejętności uczniów w zakresie kompetencji kluczowych, ze szczególnym uwzględnieniem nauk matematyczno – przyrodniczych, technologii informacyjno – komunikacyjnych (ICT), języków obcych, przedsiębiorczości. Budżet: 75.540.000 zł.
Uwagi do projektu:
Działanie trudne do oceny. Bardzo duży budżet. Można się spodziewać kilkuset realizowanych projektów.
Działanie 3.4. Otwartość systemu edukacji w kontekście uczenia się przez całe życie
Poddziałanie 3.4.1. Opracowanie i wdrożenie Krajowego Systemu Kwalifikacji
Projekt: Opracowanie bilansu kwalifikacji i kompetencji dostępnych na rynku pracy w Polsce oraz modelu Krajowych Ram Kwalifikacji. Projekt planowany na rok 2008. Beneficjent: Instytut Badań Edukacyjnych. Budżet 11.777.337 zł (w całości planowany na 2008 rok.)
Uwagi do projektu:
1. Język opisu projektu uniemożliwia jego ocenę. Projekt planowany jest na 2008 rok i ma pochłonąć ogromną kwotę, prawie 12 milionów złotych. Tymczasem ze szczegółowego harmonogramu działań wynika, że Instytut Badań Edukacyjnych planuje realizację całego projektu do 2015 roku. Ile więc będzie kosztował cały projekt?
2. Jakie jest uzasadnienie wyboru Instytutu Badań Edukacyjnych do realizacji projektu? Instytucji, które zajmują się podobną tematyką jest wiele, np. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych.
Poddziałanie 3.4.2. Upowszechnianie uczenia się przez całe życie
Projekt: Ogólnopolskie kampanie upowszechniające model uczenia się przez całe życie. Projekt planowany na lata 2008-2009. MEN. Budżet projektu: 18,7 mln, w tym 11.428.800 zł w 2008 roku.
Uwagi do projektu:
1. W projekcie planowana jest kampania promująca idee uczenia się przez całe życie, w tym nakręcenie filmów informacyjnych (spotów reklamowych) itp. Interesujący będzie tryb zlecenia tego zadania przez MEN.
2. Środki przeznaczone na to zadanie są bardzo duże, a celowość tego typu działań „propagandowych” wydaje się wątpliwa. Zwłaszcza, że inicjatywy organizacji pozarządowych skierowane na nieformalne kształcenie ustawiczne (np. uniwersytety ludowe) nie mogą otrzymać wsparcia finansowego praktycznie z żadnych źródeł. Może jednak ograniczyć tego typu działania a zaoszczędzone pieniądze przeznaczyć np. na kampanię informacyjną kierowaną do rodziców sześciolatków, którzy mają zostać objęci obowiązkową nauka. Tu również przydałyby się filmy i spoty reklamowe.
Poddziałanie 3.4.3. Upowszechnianie uczenia się przez całe życie
Projekty konkursowe. Opracowanie narzędzi diagnostycznych i materiałów metodycznych wspomagających proces rozpoznawania predyspozycji i zainteresowań zawodowych uczniów.
Opracowanie i pilotażowe wdrożenie programów doskonalenia zawodowego w przedsiębiorstwach dla nauczycieli kształcenia zawodowego.. Budżet: 8.400.000 zł.
Bez uwag.
Konkluzja
1. Projekty opisane w działaniach priorytetu III „Wysoka jakość systemu edukacji” są bardzo różnorodne. Najbardziej krytycznie trzeba ocenić działania modernizacyjne systemu nadzoru. Nie niosą one żadnych nowych rozwiązań, skupiają się natomiast na opisie aktualnie funkcjonujących urzędów. Nie wiadomo jak raporty i publikacje, które mają być efektem projektu wpisują się w program wyborczy Platformy Obywatelskiej, w którym była mowa o likwidacji kuratoriów. Opisywanie likwidowanych instytucji może mieć co najwyżej wartość historyczną. Wszystkie projekty poddziałania 3.1.2. są przeszacowane. Łączna, przeznaczona na nie w 2008 roku kwota wynosi prawie 55 milionów złotych.
Należy również pamiętać, że raz rozpoczęte projekty będą kontynuowane w kolejnych latach, pochłaniając dodatkowe środki. W sumie na modernizację nadzoru przeznaczono ponad 100 milionów złotych. Te pieniądze trzeba przenieść na bardziej przydatne działania.
2. Planowane na 2008 rok badania znacznie taniej i efektywniej można zlecić wyspecjalizowanym instytucjom. Zakładając, że hojny grant na badanie, np. wpływu różnych czynników na wyniki egzaminów, to ok. 500 tysięcy złotych, tylko w bieżącym roku można wykonać kilkadziesiąt poważnych badań! Nie ma takich potrzeb, nie ma tylu fachowców, nie ma takich możliwości. A CKE powinna zajmować się swoimi, ustawowymi zadaniami.
3. Można szacunkowo wyliczyć, że bez szkody dla jakości systemu edukacji dałoby się zaoszczędzić w 2008 roku co najmniej 90 milionów złotych, a w następnych latach nie mniej niż 350 milionów. Te środki można przeznaczyć na zadania, które nie zostały zaplanowane. Przykładowo:
- Na przygotowanie koncepcji i szerokiej kampanii informacyjno-promocyjnej na temat obniżenia wieku szkolnego.
- Na pilotaż nowoczesnych programów kształcenia nauczycieli w szkołach wyższych.
- Na realizację wniosków z badań PISA – podniesienie poziomu nauczania przedmiotów ogólnokształcących w szkołach zawodowych.
4. Środki zapisane w priorytecie III są bardzo duże i, jak widać z przeprowadzonej analizy nie zawsze właściwie lokowane. Przykładowo, na działaniach związanych ze zmianami nadzoru można zaoszczędzić ok. 50 milionów złotych. Te pieniądze można by przeznaczyć na:
- Przygotowanie i wdrożenie nowej koncepcji nadzoru pedagogicznego – ok. 5.000.000 zł (patrz „Uwagi na temat zmian w nadzorze pedagogicznym planowanych i pożądanych” www.monitor.edu.pl)
A za pozostałe 50 milionów można:
- Prowadzić 1000 małych przedszkoli (koszt przedszkola o alternatywnych formach organizacyjnych wynosi ok. 50 tyś. zł rocznie)
- Albo wykonać ok. 100 boisk szkolnych (za 500 tysięcy złotych)
- Albo przeprowadzić ok. 1.000.000 godzin pozalekcyjnych!
- Albo przekazać do każdego gimnazjum w Polsce około 8.000 złotych, na zajęcia dotyczące negocjacji i rozwiązywania konfliktów.
- Albo doposażyć ok. 500 szkół w pomoce dydaktyczne dla pracowni fizycznych lub chemicznych, po 10.000 zł (bo, jak wynika z badań PISA w Polsce często przedmiotów przyrodniczych uczy się bez dostępu do laboratoriów).
- Albo przyznać stypendia w wysokości 100 zł miesięcznie dla ok. 50.000 uczniów.
- Albo przeszkolić 25.000 nauczycieli w uczeniu jak się uczyć, na studiach podyplomowych albo kursach trwających dwa semestry (po 1000 zł za semestr).
- Albo przeprowadzić mierzenie jakości pracy 12.500 szkół (prawie połowa szkół w Polsce) i zakończyć je raportem o stanie oświaty.
Wprowadzenie nowych projektów w miejsce niektórych zaplanowanych na rok 2008 jest trudne, czasochłonne ale możliwe do wykonania i na pewno celowe. Nie wymaga to żadnych zmian dokumentów uzgodnionych przez rząd z Komisją Europejską, wszystkie zmiany można wprowadzić na poziomie kraju. Przede wszystkim trzeba podjąć decyzję, jakie projekty powinny być zrealizowane i jaką kwotę MEN chce na nie przeznaczyć. Wydaje się, ze dużą część zmian można wprowadzić nawet bez konieczności zmiany tzw. „Szczegółowego opisu priorytetów PO KL”, dokumentu przygotowanego przez instytucję zarządzającą programem czyli Departament EFS Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, oczywiście na wniosek MEN. Ale nawet wprowadzenie zmian w zapisach tego programu nie jest niemożliwe. Natomiast na pewno niezbędna będzie zmiana „Planu działania na lata 2007-2008” czyli tego dokumentu, z którego pochodzą opisy omawianych tu projektów. Także i ten dokument nie jest niezmienialny. Jest przygotowany przez Departament Funduszy Strukturalnych MEN, opiniowany przez Komitet Monitorujący Program Operacyjny Kapitał Ludzki i zatwierdzany przez wymieniony już wyżej Departament EFS w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. W takim też trybie można go zmieniać. Droga żmudna ale chyba warto, trzeba się tylko pospieszyć i nie pozwolić na przyjęcie wniosków o dofinansowanie niektórych, absurdalnych projektów i zawarcie umów na ich realizację.
Kwoty wydatków priorytetu III są zaplanowane w sposób rozrzutny i nierealny. Beneficjentami będą głównie instytucje oświatowe: MEN, CKE, FRSE, IBE, Kuratoria Oświaty. Szkoły: uczniowie, rodzice, nauczyciele na razie niewiele z tego zyskają.
Wszystkie, omawiane projekty mieszczą się w Priorytecie III zatytułowanym „Wysoka jakość edukacji”. Niewiele jednak z planowanych działań i przeznaczonych na nie pieniędzy wpłynie na poprawę jakości systemu oświaty. A szkoda.
Warszawa, luty 2008 roku
Tekst pochodzi z pierwszego numeru Biuletynu Monitora Edukacji
PRIORYTET III. WYSOKA JAKOŚĆ EDUKACJI – ŁĄCZNIE ŚRODKI NA WSZYSTKIE LATA REALIZACJI – 240 MLN EURO
Działanie 3.1. Modernizacja systemu zarządzania i nadzoru w oświacie
Poddziałanie 3.1.1. Tworzenie warunków i narzędzi do monitorowania, ewaluacji i badań systemu oświaty
W ramach tego poddziałania realizowane będą dwa projektu:
Projekt: Opracowanie metodologii zobiektywizowanej oceny jakości pracy szkoły na różnych poziomach zarządzania. Projekt będzie realizowany w latach 2008-2010. Na realizację projektu przeznaczono ponad 6,7 mln złotych, z tego w roku 2008 – ok.2,3 mln złotych.
Uwagi do projektu:
1. Język opisu jest tak kuriozalny, że utrudnia zrozumienie, o co naprawdę chodzi. Na przykład co znaczy takie zdanie „wypracowanie narzędzia służącego do stosowania wskaźników umożliwiających dokonywanie stałej oceny wpływu podejmowanych działań edukacyjnych na jakość pracy szkoły”? Narzędzie do stosowania wskaźników? Horror.
2. Efektem działań za ponad 2 mln złotych ma być raport (albo 3 raporty), w których opisane będą: kluczowe obszary zarządzania szkołą, wskaźniki, opracowane zasady i metody skutecznego zarządzania szkołą.
3. Gdyby zlecić pojedynczemu autorowi przygotowanie książki na temat jakości pracy szkoły: obszarów, wskaźników i ewentualnych działań mających wpływ na jakość pracy szkoły, to honorarium autorskie wyniosłoby około 10.000 zł, no może 20.000. Zresztą takie książki są już opracowane. Część materiałów programu TERM-IAE, wydało CODN, który ma prawa autorskie do tych opracowań. Nawet jeśli trzeba te materiały gruntownie przeanalizować i zmienić, to i tak sensowny koszt nie powinien przekraczać kilkudziesięciu tysięcy złotych.
4. Lekko licząc, przygotowanie jednego raportu będzie kosztowało ponad 700.000 złotych. Nawet zakładając, że raport poprzedzą badania, to i tak wymieniona kwota przekracza wszelkie potrzeby. W końcu badania dotyczyć będą jakości pracy szkoły, a nie dziewiczych obszarów nad Amazonką!
Projekt: Tworzenie zaplecza badawczego i informacyjnego systemu edukacji w zakresie monitoringu, ewaluacji i badań edukacyjnych. Realizacją zajmie się FRSE. Cały projekt będzie kosztował ponad 120 mln zł, z tego w roku 2008 – 49.504.820zł.
Uwagi do projektu:
1. W edukacji brakuje badań i stałego monitorowania systemu. Dlatego działania prowadzące do tworzenia zaplecza badawczego są potrzebne. Jednak zawsze istnieje możliwość wyboru – można rozbudowywać lub powoływać nowe instytucje, albo zlecać przeprowadzanie badań instytucjom do tego powołanym. W tym wypadku MEN wybrał pierwszy sposób. Rezultatem projektu będzie więc utworzenie w Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji komórki ds. badań edukacyjnych, powołanie zespołów ds. badań, zidentyfikowanie potrzeb badawczych, nawiązanie i utrwalenie współpracy z zagranicznymi i międzynarodowymi ośrodkami badawczymi – to są działania o charakterze organizacyjnym.
2. W ramach projektu opracowana zostanie baza danych służąca zbieraniu i wyszukiwaniu informacji o krajowych badaniach oraz portal informacyjny.
3. Można się zastanawiać, czy nie taniej i efektywniej byłoby zlecić opracowanie potrzeb badawczych i przeprowadzenie badań szkołom wyższym, Polskiej Akademii Nauk lub instytutom badawczym. Koszty sprzętu, opracowania bazy danych, jej wdrożenia i stałego prowadzenia można szacować na około 20 milionów złotych (licząc bardzo rozrzutnie). Gdyby pozostałe 30 milionów złotych przekazać, przykładowo, socjologom z Uniwersytetu Warszawskiego lub PAN, wyspecjalizowanym w badaniach oświatowych, mogliby oni wykonać kilkadziesiąt, a może nawet kilkaset badań. Tymczasem zgodnie z założeniami projektu, w 2008 roku za 50 milionów złotych utworzone zostaną struktury i narzędzia badawcze. Same badania będą dopiero następnym etapem realizacji projektu. Szkoda.
Poddziałanie 3.1.2. Modernizacja systemu nadzoru pedagogicznego
W ramach tego poddziałania realizowane będą dwa projekty:
Projekt: Program wzmocnienia efektywności systemu nadzoru pedagogicznego – etap I. Projekt planowany na lata 2007-2008. Realizacja – MEN. Budżet na rok 2007/2008 – 2.740.000 zł.
Projekt: Program wzmocnienia efektywności systemu nadzoru pedagogicznego – etap II. Projekt planowany na lata 2008-2009. Realizacja – 16 Kuratoriów Oświaty. Budżet na lata 2008/2009 – 102.160.550 zł, z tego w roku 2008 – 52.030.860 zł.
Uwagi do obu projektów:
1. Rezultatem pierwszego etapu projektu ma być publikacja oraz poradnik dla osób sprawujących nadzór pedagogiczny.
2. Publikacja zawierać będzie analizę SWOT istniejącego systemu nadzoru pedagogicznego, „profil” osoby sprawującej nadzór, model struktury i organizacji nadzoru oraz metody i narzędzia sprawowania nadzoru. Można zauważyć, że ostatnia część publikacji to w zasadzie to samo opracowanie, które ma się znaleźć w raporcie będącym efektem poprzedniego projektu („Opracowanie metodologii zobiektywizowanej oceny jakości pracy szkoły”).
3. Analizę SWOT istniejącego systemu nadzoru i „profil” wizytatora można zrobić „od ręki” np. w ramach krótkich zajęć warsztatowych. Prawdę mówiąc mogłyby to być zupełnie interesujące, a nawet zabawne zajęcia, gdyby miały jakikolwiek sens. A nie mają. Po co robić analizę SWOT systemu, który ma ulec likwidacji? Rozumiem, że można najpierw tworzyć koncepcję nowego nadzoru i zastanawiać się jakie umiejętności niezbędne są dla osób, które taki nadzór sprawują. Ale pracować, za ponad 2 miliony złotych nad systemu, który ma ulec zmianie – to chyba nadmierna rozrzutność.
4. Drugi projekt, a właściwie drugi etap projektu to naprawdę niewiarygodne marnotrawstwo. Efektem jego realizacji w roku 2008 będzie „opracowanie diagnozy funkcjonowania nadzoru w poszczególnych województwach” i przeszkolenie po 5 pracowników nadzoru z poszczególnych kuratoriów, czyli razem 80 osób. I to wszystko za ponad 52 mln złotych!
5. Do ustawowych zadań ministra edukacji należy nadzór pedagogiczny nad kuratoriami oświaty. Ministerstwo taki nadzór sprawuje od lat, ma więc gotową diagnozę funkcjonowania poszczególnych kuratoriów. Nie warto na to wydawać ani złotówki.
6. Szkolenie 80 pracowników kuratoriów to także dość niezwykły zamiar. Nie wiadomo dokładnie ani czego mają się oni uczyć, ani kto będzie ich szkolił, ani w jaki sposób ich nowa wiedza przyczyni się do zmiany sposobu sprawowania nadzoru. Największą niewiadomą jest jednak to, w jaki sposób kuratoria mają zamiar wydać te 52 mln złotych. Gdyby wizytatorzy zapisali się na bardzo nawet drogie, roczne studia podyplomowe, których koszt wynosi około 10.000 złotych za semestr (!), to i tak udałoby się wydać nie więcej niż 1.600.000złotych. A gdzie pozostałe 50 milionów?
Działanie 3.2. Rozwój systemu egzaminów zewnętrznych
W ramach tego działania prowadzonych będzie 10 projektów. We wszystkich beneficjentem/projektodawcą jest CKE.
Projekt 1: Badania dotyczące podnoszenia jakości narzędzi systemu egzaminów zewnętrznych. Projekt planowany na lata 2007-2009. Budżet projektu: 3,6 mln, z tego w 2008 r. – 1.950.190 zł
Projekt 2: Badania dotyczące rozwoju metodologii szacowania wskaźnika edukacyjnej wartości dodanej (EWD). Projekt planowany na lata 2007-2013. Budżet projektu: prawie 11 mln zł, z tego w 2008 roku – 2.694.000 zł.
Projekt 3: Badania uwarunkowań zróżnicowania egzaminów zewnętrznych. Projekt planowany na lata 2007-2010. Budżet projektu: 16,6 mln, z tego w 2008 roku. – 4.414.300 zł.
Projekt 4: Pilotaż nowych egzaminów maturalnych i eksternistycznych. Projekt planowany na lata 2007-2010. Budżet projektu: 113,5 mln, z tego w 2008 r. – 37.353.840 zł.
Projekt 5: Pilotaż nowych egzaminów gimnazjalnych oraz sprawdzianu w klasie VI. Projekt planowany na lata 2007-2009. Budżet projektu: ok. 19 mln, z tego 3.819.100 w 2008 roku.
Projekt 6: Pilotaż nowej formuły egzaminu zawodowego. Projekt planowany na lata 2007-2008. Budżet projektu: 4,7 mln, z tego w 2008 roku – 4.306.500 zł.
Projekt 7: Budowa banków zadań. Projekt planowany na lata 2007-2009. Budżet projektu 5 mln, z tego w 2008 roku. – 843.700 zł.
Projekt 8: Opracowanie założeń Krajowego Systemu Informatycznego. Projekt planowany na lata 2007-2008. Budżet projektu: 4,6 mln, z tego 4.414.000 zł w 2008 roku.
Projekt 9: Szkolenia pracowników i współpracowników systemu egzaminów zewnętrznych oraz rozwój współpracy międzynarodowej, w tym realizacja projektów ponadnarodowych. Projekt planowany na lata 2007-2008. Budżet projektu: 9,5 mln, z tego 7.416.000 w 2008 roku.
Projekt 10: Specjalistyczne publikacje dotyczące egzaminów zewnętrznych. Projekt planowany na lata 2007-2008. Budżet 1,8 mln, z tego 1.337.650 zł w 2008 roku.
Uwagi do projektów:
1. System egzaminów zewnętrznych wymaga wsparcia. Dobrze się więc stało, że otrzyma możliwość korzystania ze środków UE. Jednak szczegółowa analiza prowadzi do wielu wątpliwości.
2. Centralna Komisja Egzaminacyjna będzie w latach 2008-2010 dysponowała dodatkową (poza własnym budżetem) astronomiczną kwotą prawie190 milionów złotych, z tego w 2008 roku – 68.549.280 zł. Wydaje się oczywiste, że sama komisja Centralna, a nawet łącznie z komisjami okręgowymi, nie będzie w stanie rozsądnie wydać takiej kwoty. Czy, kiedy i według jakich procedur wyłaniani będą wykonawcy planowanych działań? Wydanie tych pieniędzy w ciągu roku oznacza wydatkowanie około 5,7 mln zł miesięcznie. Przyjmując, że około 70% środków przeznaczonych będzie na wynagrodzenia, a płaca każdego fachowca zatrudnionego przy tych projektach wynosić będzie 10.000 zł miesięcznie CKE musiałaby znaleźć prawie 400 osób. Czy w ogóle mamy w oświacie tak liczną kadrę fachowców, których praca jest warta takich zarobków?
3. Wśród oczekiwanych rezultatów jest wiele badań np.: „Pilotaż badań EWE w 20 szkołach”, „Wykonane badania z zakresu pogłębiania wiedzy o rozwoju edukacyjnym uczniów w polskim systemie oświaty”, „Wykonane badania z zakresu uwarunkowań indywidualnych, środowiska rodzinnego, szkolnego, oraz sytuacji okołoegzaminacyjnej”, „Wykonane badanie o charakterze socjologicznym dotyczące eksternistycznego egzaminu”, „Przeprowadzenie badań z zakresu stworzenia i przetestowania modeli szacowania EWD, badania ich trafności oraz monitorowania skutków wprowadzenia metody DEW”, „Wykonane 2 badania z zakresu uwarunkowań zróżnicowania wyników egzaminów zewnętrznych”. To tylko przykłady. Jednak już one wskazują, że zadania realizowane w działaniu 3.2 pokrywają się częściowo z działaniami 3.1.1.
4. Wśród działań projektu 4 znajduje się bardzo interesujący zapis „Przeprowadzenie pilotażu oraz próbnego egzaminu z filozofii oraz religii.” Oczekiwane rezultaty w 2008 r. to „Pilotażowy egzamin z filozofii i religii przeprowadzony w ok. 50 szkołach dla ok. 1000 uczniów. Raport wyniku pilotażowego egzaminu”.
5. Koszty niektórych działań wydają się bardzo rozrzutne, chociaż ogólny zapis projektów nie pozwala na konkretne ich oszacowanie. Np. rezultaty drugiego projektu to pilotaż badań EWD w 20 szkołach, badanie z zakresu integrowania egzaminacyjnych baz danych, badanie z zakresu pogłębienia wiedzy o rozwoju edukacyjnym uczniów w polskim systemie oświaty, badanie z zakresu uwarunkowań indywidualnych, rodzinnych, szkolnych i innych. W rezultacie powstaną 4 raporty za łączną kwotę prawie 11 mln zł. To oznacza prawie 3 mln złotych za badanie i raport! Czy nie za dużo?
6. Główne zadania CKE określone są w ustawie o systemie oświaty. Wśród wielu innych jest tam zapis „inspirowanie badań naukowych i innowacji w dziedzinie oceniania i egzaminowania”. Nie ma więc możliwości bezpośredniego prowadzenia badań przez CKE. Taki zapis ustawowy nie jest przypadkowy. Badanie systemu egzaminów przez samą komisję nie miałoby obiektywnego charakteru. Co równie ważne, komisja nie powinna podejmować się dodatkowych zadań, bo i tak ma ogrom odpowiedzialności związanej z opracowywaniem, organizowaniem i przeprowadzaniem egzaminów.
7. Wreszcie pewien niepokój budzi podejrzenie, że przy realizacji projektów zatrudnieni będą pracownicy centralnej i okręgowych komisji egzaminacyjnych. Słusznie, bo to oni są najwyższej klasy specjalistami w sprawie systemu egzaminów zewnętrznych. Czy jednak nie będzie to prowadziło do podwójnego wynagradzania za działania, które przecież najczęściej są statutowymi zadaniami komisji, opłacanymi z budżetu? Czy uda się zachować przejrzystość i jasne zasady przydzielania dodatkowych zadań i wynagradzania pracownikom CKE i OKE? A to jest wyjątkowo ważne dla autorytetu tych instytucji.
Działanie 3.3. Poprawa jakości kształcenia
Poddziałanie 3.3.1. Efektywny system kształcenia i doskonalenia nauczycieli
Tytuł projektu: Ujednolicenie systemu akredytacji placówek doskonalenia nauczycieli Projekt planowany na lata 2008-2013. Beneficjent: MEN. Budżet projektu: ok. 26 mln, z tego w 2008 roku – 200.000 zł.
Uwagi do projektu:
1. W roku 2008 ma zostać przeprowadzona analiza systemu akredytacji placówek doskonalenia. Zaplanowane 200 tys. złotych, to może niezbyt duża kwota, ale i tego szkoda. Zwłaszcza, że w latach następnych, ponad 25 mln złotych ma być przeznaczone na nowy system akredytacji placówek doskonalenia! Te wydatki wydają się całkowicie bezzasadne.
2. Doskonalenie nauczycieli powinien regulować rynek. Istnieje bardzo wiele uczelni wyższych, publicznych i niepublicznych placówek doskonalenia, które oferują różnorodne formy rozwoju. O tym, która z tych form jest najlepsza decydować muszą sami nauczyciele. Akredytacja zawsze obejmuje jedynie czynniki organizacyjne i nie dotyka nawet jakości i przydatności samych szkoleń. Nauczyciele to ludzie dorośli i świadomi, mogą swobodnie decydować o swoich potrzebach rozwojowych.
3. Środki zapisane na realizację tego projektu powinny zostać przeznaczone na konkretne działania związane z doskonaleniem nauczycieli, np. z przygotowaniem ich do obniżenia wieku szkolnego. Dobrze byłoby również, aby środki te były dzielone w drodze konkursu.
Poddziałanie 3.3.2. Efektywny system kształcenia i doskonalenia nauczycieli
Projekty konkursowe, które mają prowadzić do uruchomienia nowego typu studiów podyplomowych przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela przedmiotów zawodowych. 5.510.000 zł.
Uwagi:
Zupełnie niezrozumiałe jest podwójne ograniczenie dotyczące tych konkursów. Po pierwsze, dlaczego mają to być jedynie studia podyplomowe, a nie inne formy kształcenia i doskonalenia? A po drugie, dlaczego mają dotyczyć jedynie nauczycieli przedmiotów zawodowych?
Poddziałanie 3.3.3. Modernizacja treści i metod kształcenia
Tytuł projektu: Doskonalenie podstaw programowych ukierunkowanych na zapewnienie zgodności kształcenia z wymogami gospodarki opartej na wiedzy. Projekt planowany na lata 2008-2010. Beneficjent: MEN. Budżet projektu: ok. 15 mln, z tego 1.750.000 zł. w 2008 roku.
Uwagi do projektu:
1. Zmiana podstawy programowej to bezsprzecznie jedno z najważniejszych zadań MEN. Nie ma wątpliwości, że warto prace nad podstawą wspierać środkami z EFS. Pytanie jednak, czy koszt 15 milionów złotych nie jest przeszacowany? Profesor Krzysztof Konarzewski, który ma największe doświadczenie w pracy nad podstawą dysponował kwotą około 120 tys. zł na przeprowadzenie badań i wydanie drukiem ekspertyzy o obowiązującej podstawie i około 300 tysięcy zł. na opracowanie i wydrukowanie projektu. Były to bardzo skromne środki. Jak sam pisze „Ciągle musiałem się ograniczać.(...) Trzeba dodać, że końcowy projekt miał się stać przedmiotem narodowej debaty. Na to też potrzebne by były pieniądze. Jakie – to zależy od rozmachu debaty. Gdybym mógł wysłałbym egzemplarz projektu i zaproszenie do debaty do wszystkich szkół w Polsce (to już co najmniej 300 tys. zł) zwołał kilka konferencji, opłacił administratora forum internetowego, no i poniósł koszty rewizji projektu. Żeby nie oszczędzać na wszystkim, musiałbym mieć milion. Za 2,2 miliona wykonałbym całe zadanie. Ponieważ jest inflacja (od 2003 roku około 15%), dziś wydałbym na to 2,6 miliona”.
2. Może więc warto zaoszczędzić nieco z tych piętnastu milionów złotych i przenieść trochę środków na działania związane z doskonaleniem nauczycieli i uczeniem ich innych metod nauczania i oceniania. Bez tego nowa podstawa programowa niewiele zmieni szkolną rzeczywistość.
Tytuł projektu: Opracowanie innowacyjnych programów nauczania w szkołach należących do polskiego systemu oświaty, których siedziba znajduje się poza granicami Polski. Projekt planowany na lata 2008-2010. Beneficjent: Zespół Szkół dla Dzieci Obywateli Polskich Czasowo Przebywających za Granicą. Budżet projektu: 3,7 mln, z tego 262.481 w roku 2008.
Uwaga:
1. Oba projekty poddziałania 3.3.3. powinny zostać połączone. Podstawa programowa nieco okrojona na pewno będzie pasowała do szkół za granicą. Można swobodnie zaoszczędzić te 3,7 mln. złotych.
2. Zespół Szkół dla Dzieci Obywateli Polskich Czasowo Przebywających za Granicą nie ma ekspertów, którzy mogliby realizować projekt.
Poddziałanie 3.3.4. Modernizacja treści i metod kształcenia
Projekty konkursowe. Ponadregionalne programy rozwijania umiejętności uczniów w zakresie kompetencji kluczowych, ze szczególnym uwzględnieniem nauk matematyczno – przyrodniczych, technologii informacyjno – komunikacyjnych (ICT), języków obcych, przedsiębiorczości. Budżet: 75.540.000 zł.
Uwagi do projektu:
Działanie trudne do oceny. Bardzo duży budżet. Można się spodziewać kilkuset realizowanych projektów.
Działanie 3.4. Otwartość systemu edukacji w kontekście uczenia się przez całe życie
Poddziałanie 3.4.1. Opracowanie i wdrożenie Krajowego Systemu Kwalifikacji
Projekt: Opracowanie bilansu kwalifikacji i kompetencji dostępnych na rynku pracy w Polsce oraz modelu Krajowych Ram Kwalifikacji. Projekt planowany na rok 2008. Beneficjent: Instytut Badań Edukacyjnych. Budżet 11.777.337 zł (w całości planowany na 2008 rok.)
Uwagi do projektu:
1. Język opisu projektu uniemożliwia jego ocenę. Projekt planowany jest na 2008 rok i ma pochłonąć ogromną kwotę, prawie 12 milionów złotych. Tymczasem ze szczegółowego harmonogramu działań wynika, że Instytut Badań Edukacyjnych planuje realizację całego projektu do 2015 roku. Ile więc będzie kosztował cały projekt?
2. Jakie jest uzasadnienie wyboru Instytutu Badań Edukacyjnych do realizacji projektu? Instytucji, które zajmują się podobną tematyką jest wiele, np. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych.
Poddziałanie 3.4.2. Upowszechnianie uczenia się przez całe życie
Projekt: Ogólnopolskie kampanie upowszechniające model uczenia się przez całe życie. Projekt planowany na lata 2008-2009. MEN. Budżet projektu: 18,7 mln, w tym 11.428.800 zł w 2008 roku.
Uwagi do projektu:
1. W projekcie planowana jest kampania promująca idee uczenia się przez całe życie, w tym nakręcenie filmów informacyjnych (spotów reklamowych) itp. Interesujący będzie tryb zlecenia tego zadania przez MEN.
2. Środki przeznaczone na to zadanie są bardzo duże, a celowość tego typu działań „propagandowych” wydaje się wątpliwa. Zwłaszcza, że inicjatywy organizacji pozarządowych skierowane na nieformalne kształcenie ustawiczne (np. uniwersytety ludowe) nie mogą otrzymać wsparcia finansowego praktycznie z żadnych źródeł. Może jednak ograniczyć tego typu działania a zaoszczędzone pieniądze przeznaczyć np. na kampanię informacyjną kierowaną do rodziców sześciolatków, którzy mają zostać objęci obowiązkową nauka. Tu również przydałyby się filmy i spoty reklamowe.
Poddziałanie 3.4.3. Upowszechnianie uczenia się przez całe życie
Projekty konkursowe. Opracowanie narzędzi diagnostycznych i materiałów metodycznych wspomagających proces rozpoznawania predyspozycji i zainteresowań zawodowych uczniów.
Opracowanie i pilotażowe wdrożenie programów doskonalenia zawodowego w przedsiębiorstwach dla nauczycieli kształcenia zawodowego.. Budżet: 8.400.000 zł.
Bez uwag.
Konkluzja
1. Projekty opisane w działaniach priorytetu III „Wysoka jakość systemu edukacji” są bardzo różnorodne. Najbardziej krytycznie trzeba ocenić działania modernizacyjne systemu nadzoru. Nie niosą one żadnych nowych rozwiązań, skupiają się natomiast na opisie aktualnie funkcjonujących urzędów. Nie wiadomo jak raporty i publikacje, które mają być efektem projektu wpisują się w program wyborczy Platformy Obywatelskiej, w którym była mowa o likwidacji kuratoriów. Opisywanie likwidowanych instytucji może mieć co najwyżej wartość historyczną. Wszystkie projekty poddziałania 3.1.2. są przeszacowane. Łączna, przeznaczona na nie w 2008 roku kwota wynosi prawie 55 milionów złotych.
Należy również pamiętać, że raz rozpoczęte projekty będą kontynuowane w kolejnych latach, pochłaniając dodatkowe środki. W sumie na modernizację nadzoru przeznaczono ponad 100 milionów złotych. Te pieniądze trzeba przenieść na bardziej przydatne działania.
2. Planowane na 2008 rok badania znacznie taniej i efektywniej można zlecić wyspecjalizowanym instytucjom. Zakładając, że hojny grant na badanie, np. wpływu różnych czynników na wyniki egzaminów, to ok. 500 tysięcy złotych, tylko w bieżącym roku można wykonać kilkadziesiąt poważnych badań! Nie ma takich potrzeb, nie ma tylu fachowców, nie ma takich możliwości. A CKE powinna zajmować się swoimi, ustawowymi zadaniami.
3. Można szacunkowo wyliczyć, że bez szkody dla jakości systemu edukacji dałoby się zaoszczędzić w 2008 roku co najmniej 90 milionów złotych, a w następnych latach nie mniej niż 350 milionów. Te środki można przeznaczyć na zadania, które nie zostały zaplanowane. Przykładowo:
- Na przygotowanie koncepcji i szerokiej kampanii informacyjno-promocyjnej na temat obniżenia wieku szkolnego.
- Na pilotaż nowoczesnych programów kształcenia nauczycieli w szkołach wyższych.
- Na realizację wniosków z badań PISA – podniesienie poziomu nauczania przedmiotów ogólnokształcących w szkołach zawodowych.
4. Środki zapisane w priorytecie III są bardzo duże i, jak widać z przeprowadzonej analizy nie zawsze właściwie lokowane. Przykładowo, na działaniach związanych ze zmianami nadzoru można zaoszczędzić ok. 50 milionów złotych. Te pieniądze można by przeznaczyć na:
- Przygotowanie i wdrożenie nowej koncepcji nadzoru pedagogicznego – ok. 5.000.000 zł (patrz „Uwagi na temat zmian w nadzorze pedagogicznym planowanych i pożądanych” www.monitor.edu.pl)
A za pozostałe 50 milionów można:
- Prowadzić 1000 małych przedszkoli (koszt przedszkola o alternatywnych formach organizacyjnych wynosi ok. 50 tyś. zł rocznie)
- Albo wykonać ok. 100 boisk szkolnych (za 500 tysięcy złotych)
- Albo przeprowadzić ok. 1.000.000 godzin pozalekcyjnych!
- Albo przekazać do każdego gimnazjum w Polsce około 8.000 złotych, na zajęcia dotyczące negocjacji i rozwiązywania konfliktów.
- Albo doposażyć ok. 500 szkół w pomoce dydaktyczne dla pracowni fizycznych lub chemicznych, po 10.000 zł (bo, jak wynika z badań PISA w Polsce często przedmiotów przyrodniczych uczy się bez dostępu do laboratoriów).
- Albo przyznać stypendia w wysokości 100 zł miesięcznie dla ok. 50.000 uczniów.
- Albo przeszkolić 25.000 nauczycieli w uczeniu jak się uczyć, na studiach podyplomowych albo kursach trwających dwa semestry (po 1000 zł za semestr).
- Albo przeprowadzić mierzenie jakości pracy 12.500 szkół (prawie połowa szkół w Polsce) i zakończyć je raportem o stanie oświaty.
Wprowadzenie nowych projektów w miejsce niektórych zaplanowanych na rok 2008 jest trudne, czasochłonne ale możliwe do wykonania i na pewno celowe. Nie wymaga to żadnych zmian dokumentów uzgodnionych przez rząd z Komisją Europejską, wszystkie zmiany można wprowadzić na poziomie kraju. Przede wszystkim trzeba podjąć decyzję, jakie projekty powinny być zrealizowane i jaką kwotę MEN chce na nie przeznaczyć. Wydaje się, ze dużą część zmian można wprowadzić nawet bez konieczności zmiany tzw. „Szczegółowego opisu priorytetów PO KL”, dokumentu przygotowanego przez instytucję zarządzającą programem czyli Departament EFS Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, oczywiście na wniosek MEN. Ale nawet wprowadzenie zmian w zapisach tego programu nie jest niemożliwe. Natomiast na pewno niezbędna będzie zmiana „Planu działania na lata 2007-2008” czyli tego dokumentu, z którego pochodzą opisy omawianych tu projektów. Także i ten dokument nie jest niezmienialny. Jest przygotowany przez Departament Funduszy Strukturalnych MEN, opiniowany przez Komitet Monitorujący Program Operacyjny Kapitał Ludzki i zatwierdzany przez wymieniony już wyżej Departament EFS w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. W takim też trybie można go zmieniać. Droga żmudna ale chyba warto, trzeba się tylko pospieszyć i nie pozwolić na przyjęcie wniosków o dofinansowanie niektórych, absurdalnych projektów i zawarcie umów na ich realizację.
Kwoty wydatków priorytetu III są zaplanowane w sposób rozrzutny i nierealny. Beneficjentami będą głównie instytucje oświatowe: MEN, CKE, FRSE, IBE, Kuratoria Oświaty. Szkoły: uczniowie, rodzice, nauczyciele na razie niewiele z tego zyskają.
Wszystkie, omawiane projekty mieszczą się w Priorytecie III zatytułowanym „Wysoka jakość edukacji”. Niewiele jednak z planowanych działań i przeznaczonych na nie pieniędzy wpłynie na poprawę jakości systemu oświaty. A szkoda.
Warszawa, luty 2008 roku
Tekst pochodzi z pierwszego numeru Biuletynu Monitora Edukacji
Irena Dzierzgowska, Alicja Bukowska, 28 lutego 2008
Zobacz też:
Od redakcji
Pierwsze sto dni Ministerstwa Edukacji narodowej - ocena
